Celem każdej diety jest dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania. Dobrze zbilansowana dieta powinna dostarczać odpowiednie ilości podstawowych składników odżywczych, jakimi są białka, tłuszcze i węglowodany oraz zabezpieczać każdy organizm przed wystąpieniem niedoborów witamin i minerałów.
Wszystkie powyższe kryteria są szczególnie ważne w przypadku diety stosowanej u pacjentów, u których prowadzona jest terapia przeciwnowotworowa. U tych chorych, nawet niewielka zmiana codziennych nawyków żywieniowych może znacząco wpływać na samopoczucie oraz przebieg leczenia.
Skutki uboczne terapii onkologicznej
1. Wahania masy ciała
Choroba nowotworowa powoduje znaczne wahania masy ciała. Szczególnie niepokojące są zmiany, które pojawiają się szybko i w krótkim okresie czasu. U pacjentów onkologicznych zwykle obserwuje się ubytek masy ciała związany z nadmiernym wykorzystaniem przez komórki nowotworowe substancji odżywczych dostarczanych do organizmu.
Ponadto tkanka nowotworowa może wytwarzać substancje toksyczne, powodujące zmniejszony apetyt. Pacjenci odmawiają spożywania pokarmów, co jest wynikiem zmian w odczuwaniu smaku, może być związane z wycieńczeniem oraz stresem. Często też spowodowane jest odczuwaniem nudności i występowaniem uporczywych wymiotów.
Niekiedy zdarza się również, że w wyniku terapii stosowanej u pacjenta dochodzi do nadmiernego przyrostu masy ciała. Może to być spowodowane podawaniem leków sterydowych, które powodują wzrost apetytu oraz zmieniają szybkość przemiany materii. Często przyczyną wzrostu masy ciała pojawiającego się w krótkim okresie czasu jest gromadzenie się nadmiernej ilości płynów w organizmie chorego, co prowadzi do występowania opuchlizn.
2. Zmiany w odczuwaniu smaku
U chorych poddanych chemioterapii występuje zmiana odczuwania smaku. Pojawia się metaliczny posmak w ustach. Bywa, że potrawy wydają się bardziej słone lub mają gorzki smak. Zmiany te powodują, że chory przestaje czerpać przyjemność z jedzenia. Ważne jest w takim przypadku, aby możliwie jak najbardziej urozmaicać spożywane potrawy oraz zwracać szczególną uwagę na atrakcyjny sposób podania potraw. Dodawać do posiłków intensywne w smaku przyprawy pod warunkiem, że nie powodują nasilenia objawów dyspeptycznych, aby zneutralizować metaliczny posmak jedzenia.
3. Nudności i wymioty
W przypadku pojawienia się nudności i wymiotów związanych z intensywna terapią przeciwnowotworową bardzo często pacjenci zniechęcają się do jedzenia. Uporczywe wymioty mogą prowadzić również do odwodnienia i znacznego osłabienia organizmu. Dlatego podczas trwania leczenia należy pamiętać o częstym popijaniu małych objętości chłodnych i klarownych płynów. W okresie, gdy chory odczuwa nudności najlepiej przyswajalnym przez organizm płynami są sok jabłkowy, sok winogronowy, nektary owocowe.
Produktami dobrze akceptowanymi przez pacjentów są kostki lodu z sokiem owocowym, galaretki i musy owocowe oraz płatki owsiane w postaci owsianki z dodatkiem banana. Jeśli objawy ustępują powrót do znormalizowanej diety powinien być stopniowy. Powracanie do normalnej diety powinno rozpocząć się od spożywania przecierów owocowych i warzywnych, klarownych zup i przecierów z drobiu gotowanego i ryżu. Spożywane produkty powinny być letnie lub zimne, aby nie wzmagać nudności intensywnym zapachem.
4. Suchość w ustach
Suchość w jamie ustnej może być spowodowana radioterapią prowadzoną w okolicy głowy i szyi oraz górnej części pleców. Jej przyczyną mogą być również zmiany błony śluzowej spowodowane chemioterapią. Brak odpowiedniej ilości śliny w ustach może prowadzić do problemów dentystycznych, dlatego należy pamiętać o częstym szczotkowaniu zębów.
Brak śliny podczas jedzenia utrudnia formowanie kęsów pokarmowych i przełykanie, zmniejsza odczuwanie smaku, utrudnia przeżuwanie. Można zmniejszyć te dolegliwości podając potrawy z delikatnymi sosami, warzywa i owoce w postaci puree, popijając w trakcie jedzenia oraz między posiłkami cierpkich soków. Można również ssać landrynki i lizaki oraz żuć gumę, dzięki czemu zwiększy się produkcja śliny.
5. Odczuwanie bólu podczas jedzenia i przełykania
Chorzy, którzy odczuwają bolesność w jamie ustnej i gardle powinni unikać produktów, które mogą powodować dodatkowe podrażnienie tych miejsc. Posiłki chłodne, o łagodnym smaku i miękkie mogą przynieść odczucie ulgi. Unikać należy ostrych przypraw, potraw gorących o malej wilgotności oraz produktów o szorstkiej i chropowatej strukturze. Jeśli okolicą szczególnie wrażliwą jest jama ustna dobrym rozwiązaniem jest spożywanie posiłków przez słomkę w postaci papki.
6. Biegunka
Występowanie biegunki podczas terapii onkologicznej może mieć różną etiologię, zawsze jednak prowadzi do odwodnienia i wyniszczenia organizmu, jeśli trwa zbyt długo lub jest niewłaściwie leczona. W czasie występowania biegunki niewskazane jest spożywanie produktów z dużą zawartością błonnika, unikać należy produktów tłustych i smażonych, surowych warzyw i owoców, ostrych przypraw, napojów gazowanych oraz produktów mlecznych, które mogą nasilać objawy. Wskazane jest jedzenie posiłków o małej objętości, ale w krótszych odstępach czasu oraz wypijanie dużych ilości płynów.
Produktami z wyboru powinny być banany, ryż, gotowana marchewka oraz inne produkty lekkostrawne zawierające znaczne ilości sodu i potasu, które tracone są przez organizm podczas biegunki.
7. Zaparcia
Zaparcia są wynikiem spowolnionej perystaltyki jelit oraz nadmiernym wchłanianiem wody w świetle jelita. Dieta zapobiegająca zaparciom powinna być dietą wysokobłonnikową, zawierać pełnoziarniste produkty zbożowe, otręby pszenne, surowe warzywa, suszone owoce oraz kompot ze śliwek suszonych. Można również wzbogacić dietę chorego w siemię lniane oraz laktulozę.
8. Zmęczenie
Potrawy przeznaczone dla pacjentów onkologicznych powinny być łatwe i szybkie w przygotowaniu oraz składać się z produktów nie wymagających długiej obróbki kulinarnej, aby osoba chora nie męczyła się podczas ich przyrządzania. Warto jest przygotowywać posiłki na zapas i przechowywać je w zamrażalniku tak, aby w każdej chwili możliwe było zjedzenie czegoś pożywnego. Dobrym rozwiązaniem są również dania jednogarnkowe, po których nie pozostaje duża ilość naczyń.
Podstawowe zalecenia żywieniowe
Kaloryczność diety osób chorujących powinna być dopasowana indywidualnie i uwzględniać stadium choroby, rodzaj prowadzonej terapii oraz ogólny stan chorego.
Dieta powinna składać się z produktów szczególnie preferowanych przez chorego pod warunkiem, że nie wpływają niekorzystnie na zdrowie i samopoczucie chorego.
Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zawierać od 15 do 20% białka, około 30% tłuszczu najlepiej pochodzenia roślinnego oraz około 55% węglowodanów.
Skład posiłków powinien być pełni akceptowany przez pacjenta, dlatego należy unikać rygorystycznych zakazów dotyczących diety, ponieważ może to zniechęcić chorego do spożywania jedzenia. W jadłospisie nie powinny znaleźć się produkty, których pacjent nie lubi. Eliminujmy również produkty, które mogą wywoływać dyskomfort, takich jak warzywa kapustne i cebula, które mogą być przyczyną wzdęć.
W diecie chorych onkologicznych powinna znaleźć się znaczna ilość surowych warzyw i owoców, których antyoksydacyjne działanie może chronić przed rozwojem nowotworu.
Pamiętać należy również o odpowiedniej ilości błonnika (ok. 30g/dobę), który zapewni prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Dobrymi źródłami błonnika są kasze, pełnoziarniste pieczywo i makarony, otręby pszenne oraz płatki zbożowe.
U chorych cierpiących na nowotwory przewodu pokarmowego duże ilości błonnika nie są wskazane a warzywa i owoce powinny być spożywane w postaci puree, przecierów oraz galaretek. Wybierać należy młode i delikatne warzywa i owoce pozbawione pestek i skórki. Wykluczyć z diety należy te warzywa, które zawierają duże ilości włókna jak kapusta i seler.
Posiłki przygotowywane dla chorych podczas intensywnej terapii onkologicznej powinny być lekkostrawne, przygotowywane poprzez gotowanie w wodzie lub naparze oraz pieczenie. Każda potrawa powinna być podana w atrakcyjny i apetyczny sposób. Jadłospis powinien być możliwie jak najbardziej urozmaicony i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Zapotrzebowanie na składniki odżywcze u ludzi chorych jest znacznie większe niż u zdrowych, dlatego tak ważna jest odpowiednio zbilansowana dieta.
Rolą żywienia jest poprawa ogólnego stanu pacjenta, co zwiększa szansę na powodzenie leczenia chirurgicznego oraz wzmacnia odporność, która może być obniżona w wyniku stosowania chemioterapii.
Każda próba zmiany dotychczasowego żywienia powinna być skonsultowana z dietetykiem lub lekarzem, dzięki czemu unikniesz skutków ubocznych nieprawidłowej diety i uchronisz się przed obniżeniem skuteczności leczenia.
