Wiele par boryka się z problemem niepłodności, która może mieć różne podłoże. Od kilkudziesięciu lat prowadzone są badania nad wpływem diety i poszczególnych składników odżywczych na płodność zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jak dotąd potwierdzono, że sposób żywienia jest formą terapii, która współdziała z powszechnie stosowanymi technikami leczenia niepłodności.
Badania naukowe wskazują, że istnieje silna zależność pomiędzy żywieniem a płodnością. Podstawowy jego wpływ polega na utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, ponieważ zarówno niedowaga jak i nadwaga znacznie zmniejszają możliwość zajścia w ciążę.
Dieta osób starających się o potomstwo powinna być zbilansowana i regularna, pozbawiona żywności przetworzonej oraz używek. Warto zwrócić uwagę na produkty, które w szczególny sposób wpływają na płodność, a ich działanie zostało potwierdzone naukowo.
Zdrowe tłuszcze
Analiza wyników badań Amerykańskiego badania NHS II wykazała, że duży wpływ na zmniejszenie niepłodności ma prawidłowa dieta, w tym głównie spożywanie jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Są one zawarte w olejach roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) oraz miękkich margarynach z nich wytwarzanych. Według naukowców jednonienasycone kwasy tłuszczowe niwelują zaburzenia owulacyjne.
Te same badania wskazały również, że kobiety, które spożywają większą ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (w porównaniu z kobietami o niskim ich spożyciu), mają dużo mniejsze ryzyko wystąpienia u nich endometriozy – jednej z przyczyn niepłodności u kobiet. Na tej podstawie naukowcy stwierdzili, że dieta przyszłych mam powinna być bogata w kwasy tłuszczowe omega-3, pochodzące z tłustych ryb morskich, takich jak: łosoś, tuńczyk, makrela, sardynka, śledź i halibut.
Białko roślinne
Według naukowców wpływ białka pochodzącego z roślin ma wpływ na zwiększanie płodności poprzez zmniejszanie oporności na insulinę, a również poprzez zawartość argininy – aminokwasu korzystnie wpływającego na przepływ krwi przez narządy rodne oraz implantację zarodka. Przypuszcza się również, że białko roślinne ogrywa ważną rolę w leczeniu zespołu policystycznych jajników, który często wiąże się z zaburzeniami owulacji. W badaniu NHS II wykazano, że zamiana 5% energii pochodzącej z białka zwierzęcego na energię z białka roślin zmniejszało aż o 50% ryzyko niepłodności związanej z takimi zaburzeniami.
W związku z tym zaleca się aby kobiety starające się o potomstwo włączały do swojej diety roślinne produkty białkowe takie jak: nasiona roślin strączkowych (np.: soja, ciecierzyca, fasola, bób soczewica, groch), produkty zbożowe (pieczywo, kasze, makarony, ryż) oraz orzechy.
Tłuste produkty mleczne
Bostońskie badania trwające od 1989 roku wskazały, że pełnotłuste produkty mleczne zmniejszają ryzyko niepłodności związanej z zaburzeniami owulacyjnymi aż od 20%, natomiast ich chude odpowiedniki zwiększają to ryzyko o 10%. Wiąże się to najprawdopodobniej z tym, że podczas odtłuszczania mleka dochodzi do zmiany jego składu hormonalnego – zmniejsza się stężenie estrogenów i progesteronu (hormonów kobiecych), zwiększając tym samym stężenie hormonów męskich, zaburzających owulację.
Kobiety planujące zajście w ciąże powinny więc spożywać jedną porcję pełnotłustych produktów mlecznych (np. jedna szklanka tłustego mleka) dziennie. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż takie produkty zawierają dużo więcej kalorii niż ich chude odpowiedniki, a utrzymanie prawidłowej masy ciała jest kluczowe w zachowaniu płodności. Dodatkowo, tłuszcz mleczny ma udowodniony naukowo niekorzystny wpływ na poziom cholesterolu we krwi i może przyczyniać się do rozwoju miażdżycy oraz chorób z niej wynikających. Dlatego też zaleca się kontrolowane spożycie tłustych produktów mlecznych, wykluczając przy tym inne kaloryczne przekąski takie jak słodycze, słone przekąski czy słodkie napoje.
Żelazo i kwas foliowy
Żelazo jest składnikiem mineralnym, który zapobiega anemii oraz podnosi wzrost odporności organizmu. Jest on konieczny do fizjologicznego rozwoju zarodka oraz komórki jajowej. Badacze wskazują, że głównie żelazo niehemowe (pochodzące z pełnoziarnistych produktów zbożowych, roślin strączkowych, orzechów oraz niektórych warzyw takich jak: natka pietruszki, szpinak, por, brokuły) istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia niepłodności wynikającej z zaburzeń owulacji.
Kwas foliowy wpływa na rozwój układu nerwowego płodu oraz zapobiega jego wadom. Jest on istotny również zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn starających się o potomstwo. Kwas foliowy bierze udział w powstawaniu erytrocytów w szpiku kostnym, przez co wpływa na dotlenienie tkanek. U mężczyzn jego niedobór może powodować zmniejszenie ruchliwości plemników oraz objętości nasienia. Kwas foliowy występuję głównie w zielonych warzywach (sałata, szpinak, brokuły), pełnoziarnistych produktach zbożowych oraz nasionach roślin strączkowych.
Cynk i selen
Cynk jest składnikiem odżywczym szczególnie ważnym dla męskiej płodności. Bierze on bowiem udział w metabolizmie hormonów, wytwarzaniu nasienia oraz wpływa na żywotność plemników. Jego niedobór wiąże się obniżeniem stężenia testosteronu, obniżeniem objętości ejakulatu, zaburzeniami potencji i może prowadzić do hipogonadyzmu oraz bezpłodności. Cynk występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych, rybach, mięsie oraz nasionach roślin strączkowych.
Selen pełni w organizmie rolę antyoksydacyjną, czyli chroni organizm przed wpływem wolnych rodników. Jest istotny również w funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz tarczycy. Badania naukowe wskazują, że suplementacja selenem wpływa na zwiększenie ruchliwości plemników. Selen występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych, mięsie, jajach, produktach mlecznych oraz rybach i skorupiakach.
Pozostałe antyoksydanty
Zaburzenia płodności zarówno u kobiet, jak i mężczyzn są często przyczyną toczących się w organizmie procesów wolnorodnikowych. Jak pokazują badania, niepłodni pacjenci wykazują wyższe stężenie wolnych rodników we krwi niż pacjenci płodni, a niskie spożycie antyoksydantów wiąże się z gorszą jakością nasienia u mężczyzn oraz zwiększonym ryzykiem poronienia u ich partnerek. Do naturalnych antyoksydantów (oprócz cynku i selenu) zalicza się witaminy E, C oraz beta-karoten.
Witamina E (przez niektórych nazywana witaminą płodności) występuje w olejach roślinnych, wzbogacanych margarynach miękkich, orzechach laskowych, żółtkach jaj, szpinaku, natce pietruszki oraz w sałacie. Niedobór witaminy E wiąże się z niskim stężeniem hormonu gonadotropowego, powodującym zaburzenia ciąży, poronienia i samoistne obumierania płodu u kobiet oraz zwyrodnienia plemników u mężczyzn.
Najlepszym źródłem witaminy C są czarne porzeczki, natka pietruszki, papryka, brukselka, jarmuż, truskawki i szpinak. Beta-karoten występuje w największych ilościach w marchwi, dyni, mango, morelach, natce pietruszki, jarmużu, szpinaku, szczypiorku, koperku oraz boćwinie.
Czego unikać?
Pary starające się o potomstwo powinny szczególnie unikać żywności wysokoprzetworzonej, bogatej w tłuszcze „trans”. Ich niekorzystny wpływ na płodność wiąże się z nasilaniem insulinooporności oraz wzmaganiem procesów zapalnych – bezpośrednio wpływających na owulację. Izomery „trans” występują w twardych margarynach, żywności fast-food, frytkach, chipsach, batonikach, ciastach i zupach w proszku.
Starając się o dziecko należy również wykluczyć lub ograniczyć alkohol, ponieważ zmniejsza on stężenie testosteronu i ruchliwość plemników.
Podsumowanie
Dieta przyszłych rodziców powinna być jak najbardziej urozmaicona, bogata w tłuszcze roślinne, ryby, pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa oraz owoce. Do diety kobiet starających się o dziecko zaleca się dodatkowo włączyć jedną porcję tłustych produktów mlecznych dziennie. Jednocześnie należy unikać nadmiernego spożywania kalorii, żywności wysokoprzetworzonej oraz używek.
Pary starające się o potomstwo nie mogą zapominać o zasadach zdrowego żywienia, gdyż w niektórych sytuacjach mogą one okazać się kluczem do rozwiązania problemów z płodnością.
Bibliografia:
Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A. i wsp.: Diet and Lifestyle in the Prevention of Ovulatory Disorder Infertility. Obstetrics& Gynecology, 2007, 110, 1050-1058.
Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A. i wsp..: A prospective study of dairy foods intake and anovulatory infertility. Human Reproduction, 2007, 22, 1340-1347.
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B. i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005.
Moslemi M.K., Tavanbakhsh S.: Selenium – vitamin E supplementation in infertile men: effects on semen parameters and pregnancy rate. International Journal of General Medicine, 2011, 4, 99-104.
Szostak-Węgierek D.: Sposób żywienia a płodność. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2011, 4.
Westphal L.M., Polan M.L., Trant A.S. i wsp.: A nutritional supplement for improving fertility in women: a pilot study. The Journal of Reproductive Medicine, 2004, 49, 289-293.
Zdrojewicz Z., Wiśniewska A.: Rola cynku w seksualności mężczyzn. Advances in Clinical and Experimental Medicine, 2005, 14, 1295-1300.
