Cukrzyca ciążowa – obok nadciśnienia i niedokrwistości – jest najczęstszym powikłaniem okresu ciąży. Nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu – dlatego właśnie, tak ważna jest odpowiednia dieta, która pozwoli kontrolować przebieg choroby aż do szczęśliwego rozwiązania ciąży.
Czy mamy się czego obawiać?
Cukrzyca ciążowa najczęściej przebiega bezobjawowo, a mimo to stanowi poważne zagrożenie zarówno dla przyszłej mamy, jak i jej dziecka: ze strony płodu zwiększone jest ryzyko śmierci wewnątrzmacicznej i okołoporodowej oraz rozwoju wad wrodzonych, a także w późniejszym życiu rozwój cukrzycy i otyłości u dziecka. Ze strony matki powikłania mogą towarzyszyć już przez całe życie – rozwinąć może się cukrzyca typu II i insulinooporność. O metodzie leczenia decyduje lekarz prowadzący, jednak zasadniczo przyjmuje się, że przy glikemii na czczo poniżej 95 mg/dl i godzinę lub dwie po posiłku poniżej 130 mg/dl – to dieta cukrzycowa jest podstawą leczenia chorej.
Ilość i rodzaj posiłków
W ciąży zapotrzebowanie na energię zwiększa się o 360 kcal w II trymestrze i o 475 kcal w III trymestrze (inaczej jest tylko w przypadku przyszłych mam z nadwagą). W cukrzycy ciążowej poza odpowiednią podażą energii bardzo ważny jest także rozkład posiłków i dostosowanie ich do zalecanej ilości wymienników węglowodanowych. 1 wymiennik węglowodanowy (WW) to taka porcja produktu lub potrawy, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika pokarmowego). Dieta kobiety z cukrzycą ciążową powinna zawierać około 22 wymienniki węglowodanowe w ciągu dnia.
Przykładowy rozkład wymienników węglowodanowych na posiłki:
I śniadanie: 5 WW
II śniadanie: 2 WW
Obiad: 7 WW
Podwieczorek: 2 WW
Kolacja: 4 WW
II kolacja: 2 WW
Kobieta chora na cukrzycę ciążową powinna spożywać nawet 8 posiłków dziennie, uwzględniając w tym jeden posiłek między 22.00 a 22.30, aby zapobiec hipoglikemii (niedocukrzeniu) w nocy. Posiłki powinny być spożywane regularnie i uwzględniać produkty, które nie będą znacząco podnosić poziomu cukru we krwi: pełnoziarniste produkty zbożowe czy warzywa.
Bardzo ważny jest sposób komponowania posiłków. Produkty mączne zawsze będą znacznie podnosić poziom cukru, a warzywa zwalniać ich wchłanianie. To oznacza, że kobieta ciężarna z cukrzycą nie musi rezygnować z ulubionych pierogów ruskich, ponieważ jeśli połączy je z dużą ilością surówki, to może zjeść kilka sztuk pierogów raz na jakiś czas. Owoce natomiast najlepiej spożywać z produktem białkowo-tłuszczowym, a na śniadanie nie jeść nabiału, który przy braku jeszcze tłuszczu i białka będzie podnosił poziom cukru we krwi.
Węglowodany złożone
W każdym rodzaju cukrzycy zalecane jest spożycie węglowodanów w ilości 50-60% dziennej podaży energii. Podstawę w tej grupie powinny stanowić węglowodany złożone, które zalecane są ze względu na ich niski lub średni indeks glikemiczny. Jest to wskaźnik, który mówi nam o tym, jak szybko po spożyciu danego produktu wzrasta poziom glukozy we krwi. Im niższy jest ten wskaźnik tym bardziej dany produkt jest odpowiedni dla cukrzyka. Węglowodany złożone znajdziemy w wielu produktach, z którymi na co dzień mamy do czynienia: gruboziarniste kasze (gryczana, jęczmienna perłowa i pęczak, jaglana) oraz makarony, ciemne pieczywo, płatki zbożowe i musli. W przypadku tych ostatnich warto jednak uważać na sklepowe pułapki – często w składzie odchudzających płatków fit znajdziemy znaczne ilości dodanego cukru i substancji słodzących, a te na pewno nie pozwolą na kontrolowanie glikemii i prawidłowy rozwój ciąży.
Warzywa
Poza produktami zbożowymi ważne w diecie ciężarnej z cukrzycą są także warzywa. W większości przypadków mają one niski indeks glikemiczny, a przy tym dostarczają wielu witamin, minerałów i błonnika, które będą zapobiegać niedożywieniu i pomogą w zwalczaniu dokuczliwych w ciąży zaparć. W przypadku warzyw bardzo ważna jest jednak obróbka kulinarna – o tym nieco niżej.
Cukry proste
Słodycze, cukier dodawany do potraw i wysokoprzetworzone produkty – to one powinny zostać wykluczone z diety. Mają wysoki indeks glikemiczny a to znaczy, że szybko podnoszą poziom cukru we krwi. Efektem tego jest nagły wyrzut insuliny, a potem szybki spadek poziomu glukozy. Ten schemat sprawia, że w niedługim czasie po spożyciu takich produktów, znów poczujemy się głodni. W diecie chorej ciężarnej niewskazane jest także zastępowanie cukru słodzikami. Ograniczeniu podlegają także owoce, szczególnie te bardzo kaloryczne o wysokim indeksie glikemicznym: dojrzałe banany, winogrona, arbuz czy żurawina.
Potrzebne białko
W ciąży zapotrzebowanie na białko również jest zwiększone. Z tej grupy produktów większość powinny stanowić białka zwierzęce ze względu na zawartość białka pełnowartościowego. Zalecane są chude mięsa (kurczak, indyk, królik), ryby (dorsz, halibut, łosoś, śledź). Ze względu na zawartość cukru mlecznego – laktozy – uważać należy natomiast na mleko i produkty mleczne. Ważne, żeby były to produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, bez dodatku cukru i spożywane w innych posiłkach niż śniadanie: chude sery, jogurty, kefiry i mleko do 2% tłuszczu. Wykluczeniu podlegają tłuste mięsa: wieprzowina, boczek, smalec, kaczka, podroby a także pełne mleko, śmietany i majonezy oraz sery żółte.
Groźne tłuszcze
Nadmierne spożycie tłuszczów z dietą sprzyja rozwojowi otyłości a przez to także pogarsza stan cukrzycy ciążowej i może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu II po jej zakończeniu. Tłuszcze w diecie ciężarnej nie powinny przekraczać 30%, jednak równie ważna, jak ilość – jest ich jakoś. Tłuszcze nasycone pochodzenia zwierzęcego (słonina, smalec, pasztety, mięso) powinny stanowić 6-10% dziennego spożycia, tłuszcze jednonienasycone pochodzące z oliwy z oliwek i oleju rzepakowego 7-10% ogólnego zapotrzebowania, tyle samo powinno wynosić spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych występujących w tłustych rybach morskich, oleju słonecznikowym i oleju z pestek winogron. W wielu badaniach potwierdzone zostało korzystne działanie EPA i DHA (wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Omega-3) na rozwijający się płód i poziom inteligencji dziecka. Tego typu tłuszcze zawsze powinny być spożywane na surowo, ponieważ obróbka termiczna powoduje znaczne zmiany w budowę WNKT, a te zazwyczaj są niekorzystne.
Obróbka termiczna a poziom cukru we krwi
W diecie cukrzyka wskazane jest gotowanie, duszenie i pieczenie w folii – wykluczyć natomiast należy smażenie i podsmażanie przed duszeniem. Do duszonych i gotowanych potraw najlepiej pod koniec gotowania dodać olej. W tej specyficznej diecie zalecane jest spożywanie warzyw na surowo, ze względu na to, że gotowanie wielokrotnie zwiększa ich indeks glikemiczny, np. surowa marchewka ma IG=20, natomiast po ugotowaniu, w wyniku rozkładu skrobi, IG wzrasta do przynajmniej 50. Jeżeli warzyw nie można spożyć na surowo, zalecane jest ich gotowanie na półtwardo. To samo dotyczy kasz oraz ryżu – im bardziej rozgotowane będą te produkty, tym wyższy będzie ich indeks glikemiczny i mniejszy poziom innych wartościowych składników: witamin, minerałów i błonnika.