Jednym z najczęstszych schorzeń układu trawiennego z jakim spotykają się gastroenterolodzy jest zespół jelita drażliwego (IBS). Szacuje się, że choroba ta dotyczy aż około 10-20% osób w Polsce. Jest to dość problematyczne schorzenie, ponieważ jego etiologia nie jest do końca poznana a dodatkowo nie obserwujemy patologicznych zmian w obrazie jelit. Powoduje to, że lekarze często mają problemy z rozpoznaniem a potem leczeniem tej choroby .
Definicje podają, że jest to przewlekła czynnościowa choroba jelit, zarówno cienkiego jak i grubego, przebiegająca z zaburzeniami częstości wypróżnień oraz połączona z bólem i uczuciem dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej.
Występuje głownie w trzech postaciach:
- biegunkowej
- zaparciowej
- mieszanej, biegunkowo- zaparciowej
Prawdopodobne przyczyny rozwoju choroby jelita drażliwego to:
- czynniki genetyczne
- czynniki psychologiczne i środowiskowe
- skutek przebytej infekcji
- nadwrażliwość trzewna
- zaburzenia motoryki jelit
Dolegliwości towarzyszące chorobie:
- obecność śluzu w kale
- ból brzucha
- nudności i wymioty
- biegunki
- zaparcia
- wzdęcia
- gazy
Często zdarza się naprzemienne występowanie biegunki i zaparć, z okresami zaostrzenia i remisji.
Rozpoznanie choroby powinien poprzedzać przeprowadzony wywiad lekarski oraz wykluczenie innych schorzeń przewodu pokarmowego (zespół Leśniowskiego – Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
Zespół jelita nadwrażliwego jest chorobą przewlekłą, dlatego oprócz leczenia farmakologicznego istotna jest właściwa terapia dietetyczna i modyfikacja stylu życia.
Dieta w zespole jelita drażliwego (IBS)
Zalecenia dietetyczne w IBS są dosyć zróżnicowane i uzależnione od postaci choroby. Obejmują wprowadzenie prawidłowych nawyków żywieniowych a także eliminację produktów nasilających dolegliwości. Pacjentom zaleca się prowadzenie dzienniczków żywieniowych w których powinni zapisywać wszystkie produkty, które jedli danego dnia oraz ewentualne objawy po spożyciu posiłków.
Jelito drażliwe dieta – podstawowe zalecenia żywieniowe:
- spożywanie posiłków o stałych porach, liczba posiłków powinna wynosić od 4 do 5 dziennie
- porcje posiłków nie powinny być duże, lepiej kierować się zasadą: częściej a mniej
- unikanie produktów bogatych w tłuszcze: tłustych serów, ciast, produktów mlecznych, smalcu, boczku
- spożywanie chudego mięsa i ryb m.in.: cielęciny, indyka, kurczaka, królika, morszczuka, dorsza
- unikanie warzyw cebulowych (cebuli, czosnku, pora), kapusty, brukselki, brokułów
- unikanie produktów z dodatkami substancji słodzących (mannitol, ksylitol, sorbitol) i syropu glukozowo – fruktozowego.
- ograniczenie a najlepiej wyeliminowanie kawy i mocnej herbaty
- rezygnacja z ostrych przypraw : musztard, ostrej papryki, sosów, chrzanu, pieprzu, chilli, octu – szczególnie w postaci biegunkowej
- eliminacja alkoholu
- rezygnacja ze spożycia nasion roślin strączkowych
- unikanie słodyczy, gum do żucia, ciast i ciasteczek, galaretek, miodu, dżemu, napoi gazowanych
Zalecane jest również unikanie tzw. produktów FODMAPs czyli zawierających: duże ilości fruktozy (jabłek, arbuza, gruszek, winogron), laktozy (mleka i produktów mlecznych), fruktooligosacharydów (szparagów, cebuli, cykorii), polioli (słodzików, awokado, nektarynek, batatów, brzoskwini, moreli) fruktanów (czosnek, por, pszenica, cebula, jęczmień) oraz fruktanów (szparagi, cebula, sałata). Produkty te ze względu na wysoką zawartość łatwo fermentujących węglowodanów mogą doprowadzać do zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego – powstawania biegunek oraz wzdęć. Rezygnacja z takich produktów może przynieść zdecydowaną poprawę.
Dosyć problematyczna jest podaż mleka i produktów mlecznych. Z powodu laktozy wielu pacjentów eliminuje je z diety niepotrzebnie, ponieważ obawiają się nasilenia dolegliwości lub usłyszeli, że tak właśnie należy postąpić. W przypadku zespołu jelita drażliwego należy przede wszystkim słuchać swojego organizmu. Jeżeli spożycie jakiegoś produktu powoduje nasilenie dolegliwości to najlepiej z niego zrezygnować ale jeżeli tak się nie dzieje to zdecydowanie nie ma potrzeby aby to robić.
Modyfikacje diety w chorobie IBS
Modyfikacje diety uzależnione są od postaci choroby. W przypadku postaci biegunkowej zalecane będzie zastosowanie diety lekkostrawnej, a więc przede wszystkim ograniczenie produktów bogatych w błonnik pokarmowy. Rezygnacja z produktów pełnoziarnistych, ciemnego pieczywa, grubych kasz i otrębów. Warzywa i owoce warto spożywać w formie ugotowanej, (aby zwiększyć tolerancję na występujący w nich błonnik) bez skórek, pestek i twardych części roślin. Unikajmy również orzechów, grzybów oraz soków owocowych.
W momencie w którym przeważa postać z zaparciami należy postępować odwrotnie. Czyli zwiększyć zawartość błonnika w diecie. Pamiętajmy jednak, aby dodatek błonnika do diety był stopniowy. Możemy do tego doprowadzić dodając do diety siemię lniane, wprowadzić większe ilości dobrze tolerowanych warzyw i owoców (np. fig, śliwek, mandarynek, wiśni, pomidora, brokułów, marchewki, papryki) oraz produktów pełnoziarnistych i bogatych w owies (np. płatków owsianych czy mąki owsianej).
W mieszanej postaci choroby najważniejsze będzie dostosowanie diety do aktualnie przeważających zaburzeń.
Techniki kulinarne
Techniki kulinarne stosowane w przypadku IBS powinny być takie jak w diecie łatwo strawnej, czyli gotowanie na wodzie/ parze, duszenie bez użycia tłuszczu ( raczej takie obgotowywanie na patelni), pieczenie w folii, naczyniach żaroodpornych lub rękawie. Najlepiej zrezygnować ze smażenia oraz grillowania.
Ostatnimi czasy coraz częściej mówi się również o zastosowaniu leczenia probiotykami. Po wprowadzeniu takiej terapii zauważono zmniejszenie objawów bólowych, powstawania gazów oraz wzdęć. Ma to prawdopodobnie głownie związek z korzystną modyfikacją flory bakteryjnej jelit. Skuteczność preparatów probiotycznych z pewnością uzależniona jest od obecnych w nich szczepów bakterii. Największą poprawę zauważono w przypadku środków zawierających mieszaniny różnych szczepów m.in. : Bifidobacterium, streptokoków oraz bakterii kwasu mlekowego.
W łagodzeniu objawów choroby może nam również pomóc zastosowanie herbatek ziołowych. Część preparatów ziołowych znana jest z łagodzenia objawów chorób czynnościowych jelit. Zaliczyć do nich możemy:
- rumianek
- miętę pieprzową
- melisę
- lukrecję
- kminek
- owoc ostu
Modyfikacja stylu życia
Podłożem do rozwoju choroby mogą być czynniki psychiczne. I tutaj najczęściej głównym winowajcom jest stres. Przewlekle odczuwany lęk może doprowadzić do nasilenia symptomów choroby – osoby zestresowane często mają problemy z nadmierną ilością wypróżnień. W leczeniu warto zatem zadbać o komfort psychiczny i nauczyć się prawidłowo radzić sobie ze stresem, tak aby nam on nie szkodził. Może nam w tym pomóc wizyta u psychologa czy zastosowanie technik relaksacyjnych.
W zespole jelita drażliwego zalecana jest również aktywność fizyczna dostosowana do możliwości chorego.
Podsumowanie
Zespół jelita drażliwego jest najczęściej chorobą przewlekłą, która bardzo utrudnia prawidłowe funkcjonowanie choremu, dlatego tak ważne jest kompleksowe podejście do problemu. W zmniejszeniu objawów z pewnością pomoże prawidłowo dobrana dieta. Tutaj jednak bardzo ważna jest obserwacja przez chorego reakcji na spożywane produkty żywnościowe. Dlatego cenna może być współpraca chorego z dietetykiem, który odpowiednio skomponuje jadłospis.
Bibliografia:
1. Bartnik W., Chojnacki J., Paradowski L., Skrzydło-Radomańska B., Tomecki R. „Rekomendacje diagnostyczno – terapeutyczne w zespole jelita drażliwego”, Gastroenterologia Kliniczna, 2009, 1, 1, 9-17.
2. Ciborowska H., Rudnicka A. 2014: Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 340- 342. ISBN 978-83-200-4867-4
3. Guzek M., Bogusław B., Sulkowska A., Smoczyński M. „Rola nietolerancji pokarmowych w powstawaniu objawów zespołu jelita nadwrażliwego u dorosłych”, Forum Medycyny Rodzinnej , 2011, 5, 3, 239–246.
4. Mierzwa G., Grzegorczyk J.„Analiza sposobu odżywiania dzieci i młodzieży z zespołem jelita nadwrażliwego”, Medical and Biological Sciences, 2007, 21,3, 65-71.
5. Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z., Socha J. „Probiotyki – efekty zdrowotne”, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4 ,71, 20 – 36.
6. Wasiluk D., Ostrowska L. „Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego”, Nowa Medycyna, 2010, 3, 89-95.
7. Włodarek D., 2014: Zespół jelita drażliwego (ISB). [w] Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D. (red.): Dietoterapia. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 200-205. ISBN 978-83-200-4861-2
8. Żelowski A., Wojtuń S., Gil J., Dyrla P. „Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia”, Pediatr Med Rodz, 2013, 9 , 3, 250–255.
9. Żywienie w zespole jelita drażliwego [online], Instytut Żywności i Żywienia [dostępny: 29.05.2016]
