Opakowania żywności to wyroby przemysłowe przeznaczone do umieszczania w nich towarów spożywczych. Podstawowym ich zadaniem jest ochrona żywności przed zepsuciem, ale spełniają też rolę jednostki miary, ułatwiają transport, zwiększają atrakcyjność produktu, jego walory higieniczne i estetyczne. Na dzisiejszym rynku istnieje wiele rodzajów opakowań żywności. Można je podzielić według różnych kryteriów: w zależności od funkcji jaką spełniają, od materiału, z jakiego są wykonane, a także ze względu na hermetyczność, czy konstrukcję wykonania.
W zależności od funkcji jaką spełniają, dzieli się na jednostkowe i transportowe. Opakowanie jednostkowe to takie, które bezpośrednio styka się z produktem i przeznaczone jest głównie do bezpośredniej sprzedaży. Zawiera ono odpowiednią ilość produktu sprzedawaną w handlu detalicznym, a jego zadaniem jest ochrona produktu i zachowanie go jak najdłużej w stanie niezmienionym. Transportowe natomiast, to zewnętrzne opakowanie towarów w opakowaniach jednostkowych. Służy ono do transportu i przechowywania oraz ochrony towaru przed wpływami klimatycznymi i uszkodzeniami mechanicznymi.
W zależności od materiału z jakiego opakowania są wykonane, dzieli się je na: metalowe, szklane, papierowe, tekturowe, drewniane, z tkanin, z tworzyw sztucznych i wieloskładnikowe. Można je zróżnicować także ze względu na hermetyczność na: hermetyczne i niehermetyczne lub konstrukcję na: sztywne, półsztywne i giętkie.
Opakowania z papieru i tektury
To jedne z najstarszych rodzajów opakowań. Mają wiele zalet: niską cenę, małą masę właściwą, estetyczny wygląd, łatwo się je barwi i formuje. Można je ponadto łączyć z tworzywami sztucznymi i folią aluminiową oraz mają niską przewodność ciepła. Oprócz cech pozytywnych opakowania te posiadają również wady: mają małą sztywność i stabilność, niską odporność na wodę i skłonności do zawilgocenia, niewielką barierowość w stosunku do tłuszczów, zapachów, pary wodnej i tlenu oraz podatność na starzenie.
Opakowania szklane
Są obok papierowych i tekturowych najstarszymi i najbardziej tradycyjnymi opakowaniami wielu produktów spożywczych. W wyniku szybkiego postępu technologicznego ich jakość jest o wiele wyższa niż w przeszłości. Szkło jest obojętne chemicznie (brak oddziaływania z pakowanym produktem), dzięki czemu nie wywiera ujemnego wpływu na produkt, nawet przy długim przechowywaniu. Jest przezroczyste, dzięki czemu identyfikacja produktu jest łatwiejsza, odporne chemicznie na wpływ atmosfery oraz kwasy, zasady i wodę. Zupełnie nie przepuszcza płynów, pary wodnej, zapachów, gazów. Ma sztywną konstrukcję, a zarazem można je formować w różne kształty i wielkość oraz barwić, zdobić. Poza tym opakowania szklane mogą służyć do wielokrotnego użytku oraz są tanie i łatwo dostępne. Podstawowymi natomiast wadami szkła jest duża masa, mała odporność na urazy mechaniczne i gwałtowne zmiany temperatury. Spośród opakowań szklanych najwięcej zużywa się butelek, opakowań farmaceutycznych i kosmetycznych oraz słoików.
Ze względu na kształt, opakowania szklane można podzielić na: słoje, balony, butelki, fiolki, opakowania ceramiczne. Butelki są przeznaczone do produktów płynnych tj. wódka, ocet, piwo, napoje, wina, mleko i innych. Mają wąskie otwory, zamykane korkami z tworzywa, nakrętkami, pokrywkami nasadzanymi lub wciskanymi. Słoje są szerokootworowe przeznaczone do płynów o dużej lepkości, produktów półstałych, mazistych i stałych np. majonezu, marynat, miodu. Ich pojemność wynosi najczęściej 0,1 – 1 kilograma. Balony szklane to opakowania do transportu i przechowywania soków, czy przecierów. Ich pojemność wynosi 2,5 – 3,5 kilograma. Są one umieszczone w koszach wiklinowych. Fiolki produkowane ze szklanych rurek, stosowane są do aromatów do ciast. Opakowania ceramiczne mają zastosowanie wyłącznie w winiarstwie, gdzie używa się gąsiorów i gąsiorków do niektórych miodów pitnych.
Opakowania metalowe
dobrze chronią produkt przed światłem, wilgocią i zapachami obcymi, są trwałe, łatwe do formowania, ale stosunkowo drogie. Zastępuje się je coraz częściej przez opakowania z tworzyw sztucznych i laminatów. Cechują się podatnością na korozję i możliwością przenikania do żywności jonów metali miedzi, cyny, ołowiu i cynku, które przyczyniają się do rozkładu witamin oraz zmian cech sensorycznych. Najczęściej stosowane opakowania metalowe to: puszki konserwowe, pudełka, tuby, wiadra, tacki aluminiowe, beczki oraz owinięcia z folii aluminiowej.
Opakowania drewniane
Drewno cechuje się dobrą wytrzymałością, małą masą, złym przewodnictwem ciepła, elektryczności i gazów. Posiada jednak wiele ujemnych cech tj.: higroskopijność (w związku z tym skłonność do pęcznienia pod wpływem wilgoci), mała odporność na czynniki zewnętrzne, niejednolitość budowy, trudność mycia i odkażania. Do wyrobu opakowań stosuje się drewno świerkowe, jodłowe, dębowe, sosnowe, topolowe, bukowe, olchowe, brzozowe, lipowe. Nie używa się drewna o dużej zawartości żywic lub substancji zapachowych.
Opakowania drewniane dzieli się na: skrzynki, beczki, łubianki. Skrzynie przeznaczone są do wielokrotnego użycia, beczki służą zazwyczaj do przechowywania piwa, wina, ogórków, kiszonek, śledzi i płynów, a łubianki stosowane są do miękkich i delikatnych owoców, grzybów i żywych ryb. Z powodu deficytu drewna i jego drogiej ceny oraz ze względu na liczne minusy opakowań drewnianych, są one obecnie wypierane przez opakowania z tworzyw sztucznych.
Opakowania z tworzyw sztucznych
Tworzywa sztuczne, to substancje otrzymywane syntetycznie lub z surowców naturalnych przez ich modyfikację. Są one używane od lat dwudziestych, ubiegłego stulecia. Pojawiła się wówczas wodoodporna folia z regenerowanej celulozy, nazwana celofanem. W następnych latach udoskonalano odkryte wcześniej tworzywa.
Udział tych tworzyw w pakowaniu żywności stale się zwiększa, ponieważ mają wiele zalet: lekkość, wytrzymałość mechaniczną, łatwość formowania i odporność na działanie związków chemicznych. Dodatnimi ich cechami są również nieprzepuszczalność pary wodnej, łatwość barwienia, ochrona przed przenikaniem drobnoustrojów, podatność na przetwórstwo w maszynach pakujących oraz przezroczystość, umożliwiająca widoczność żywności. Wady tych opakowań to możliwość migracji szkodliwych związków do produktu, niebezpieczeństwo interakcji oraz zagrożenia dla środowiska naturalnego (trudny rozkład opakowań poużytkowych). Tworzywa sztuczne nie mogą zawierać żadnych substancji toksycznych i wpływać ujemnie na cechy organoleptyczne żywności.
Opakowania z tkanin
Należą do najstarszych opakowań, których używa się nadal, chociaż ostatnio straciły na znaczeniu, w związku z wprowadzeniem opakowań z tworzyw sztucznych i papierowych. Do produkcji worków stosuje się tkaniny, wyrabiane z włókna bawełnianego, lnu, juty, konopi. Strukturę materiału dostosowuje się do cech produktu, np. cebulę, owoce, warzywa pakuje się w worki siatkowe. Opakowania z tkanin wykorzystuje się najczęściej do przechowywania zbóż, nasion roślin strączkowych i oleistych, ziemniaków, warzyw, cukru. Używa się ich również do ochrony worków papierowych, podczas długiego transportu. Worki z tkanin są opakowaniami drogimi, przeznaczonymi do wielokrotnego używania.
Opakowania wieloskładnikowe (kompleksowe)
powstają poprzez połączenie dwóch lub większej ilości tworzyw opakowaniowych. Uzyskuje się w ten sposób opakowania z laminatów- wielowarstwowe. Odpowiednim środkiem wiążącym, łączy się ze sobą poszczególne warstwy. Najczęściej są to: papier i karton, octan celulozy i folia aluminiowa. Uzyskane w ten sposób tworzywo kojarzy w sobie cechy obydwu składników. Opakowań wielowarstwowych używa się coraz częściej do pakowania żywności, np. pudełka z kartonu laminowanego do mleka, czy soków owocowych.
Źródło: E. Tałałaj
