Cukrzyca należy do chorób przewlekłych związanych z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej w organizmie. Nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań a nawet zagrożenia życia. Profilaktyka cukrzycy powinna być wprowadzona szczególnie u osób narażonych wystąpieniem tej choroby, które źle się odżywiają, mają pracę siedzącą i nie uprawiają sportu a także osób zestresowanych, przemęczonych, z nieprawidłowym poziomem cukru we krwi. Warto jednak jak najwcześniej zacząć stosować się do zasad zdrowego żywienia, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby.
Wyróżniamy dwa typy cukrzycy typu 1 (insulinozależną) oraz cukrzycę typu 2, która dotyka coraz większa część społeczeństwa.
Cukrzyca typu 1
Chorują na nią najczęściej osoby, u których w rodzinie zdarzały się wcześniej przypadki zachorowań. Związana jest z brakiem wytwarzania insuliny przez komórki beta wysp Langerhansa w trzustce. Niedobór insuliny zaburza natomiast glikolizę, czyli dalsze przemiany glukozy w komórce, do których glukoza nie jest w stanie dotrzeć. Nie uczestniczy więc w syntezie białek i hamowaniu procesów rozkładu tłuszczów. Glukoza stanowi również główne, najłatwiej dostępne źródło energii, więc zaburzenia jej metabolizmu mają charakter ogólnoustrojowy. Insulina stanowi klucz, bez którego glukoza nie jest w stanie przedostać się do komórki co powoduje niekorzystne skutki zdrowotne.
Cukrzyca typu 2
Cukrzyca typu 2 nazywana cukrzycą insulinoniezależną albo cukrzycą wieku dorosłego, stanowi przynajmniej 90% wszystkich przypadków cukrzycy. Charakteryzuje się opornością na insulinę i/lub względnym niedoborem insuliny. Diagnoza cukrzycy typu 2 może wystąpić w każdym wieku. Cukrzyca typu 2 może pozostawać przez wiele lat nie wykryta i diagnoza stawiana jest dopiero wtedy, gdy pojawiają się już niekorzystne objawy. Często , choć nie zawsze, związana jest z nadwagą lub otyłością , która z kolei może powodować oporność na insulinę, i prowadzić do wzrostu poziomów glukozy we krwi . Osoby z cukrzycą typu 2 mogą początkowo poprawić swoją kondycję poprzez ćwiczenia i diety. Jednak z biegiem czasu większość ludzi będzie wymagało leków doustnych i/lub insuliny.
Cukrzyca ciężarnych
Cukrzyca ciężarnych ( GDM ) jest formą cukrzycy objawiającą się z wysokim poziomem glukozy we krwi w czasie ciąży. Rozwija się w jednej na 25 ciąż na całym świecie i wiąże się z powikłaniami zarówno dla matki i dziecka. GDM zwykle znika po ciąży, ale kobiety z cukrzycą ciążową i ich dzieci są narażone na zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w późniejszym okresie życia. U około połowy kobiet po przebytej GDM rozwinie się cukrzyca typu 2 w ciągu pięciu do dziesięciu lat od urodzenia dziecka.
Objawy cukrzycy
U każdego z nas mogą pojawić się inne objawy cukrzycy, a czasami mogą wcale nie wystąpić. Do najczęściej występujących objawów zaliczamy:
- częste oddawanie moczu
- nadmierne pragnienie
- zwiększenie uczucia głodu
- utrata masy ciała
- zmęczenie
- brak zainteresowania i koncentracji
- mrowienie lub drętwienie rąk lub stóp
- rozmazany obraz
- częste infekcje
- wolno gojące się rany
- wymioty , ból brzucha (często mylone jako grypa )
Rozwój cukrzycy typu 1 jest zwykle nagły i dramatyczny , podczas gdy objawy często mogą być łagodne lub nie występują u osób z cukrzycą typu 2 , co czyni ten typ cukrzycy trudny do wykrycia.
Powikłania
Osoby chore na cukrzycę mają zwiększone ryzyko występowania poważnych problemów zdrowotnych. Niezmiennie wysoki poziom glukozy we krwi może prowadzić do poważnych chorób serca i naczyń krwionośnych , oczu , nerek , nerwów i zębów. Ponadto, osoby z cukrzycą mają również większe ryzyko wystąpienia infekcji. W niemal wszystkich krajach o wysokich dochodach , cukrzyca jest główną przyczyną chorób układu krążenia, ślepoty , niewydolności nerek i amputacji kończyn dolnych.
Utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi , ciśnienia i cholesterolu na odpowiednim poziomie lub zbliżonym do normalnego poziomu może pomóc opóźnić lub zapobiec powikłaniom cukrzycy. Dlatego osoby z cukrzycą wymagają regularnego monitorowania.
Choroby sercowo-naczyniowe
Cukrzyca wpływa na serce i naczynia krwionośne i może spowodować śmiertelne powikłania, takie jak choroba wieńcowa (prowadząca do zawału serca i udaru mózgu ) . Choroba sercowo-naczyniowa jest najczęstszą przyczyną śmierci u osób z cukrzycą. Wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu, wysoki poziom glukozy we krwi i inne czynniki ryzyka, przyczyniają się do zwiększenia ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych.
Choroby nerek ( nefropatia cukrzycowa )
Spowodowane przez uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych nerek prowadzą do zmniejszenia wydajności nerek lub całkowitego ich unieczynnienia. Choroby nerek występują znacznie częściej u osób chorych na cukrzycę niż u osób bez cukrzycy. Utrzymanie poziomu glukozy we krwi i ciśnienia krwi na odpowiednim poziomie może znacznie zmniejszyć ryzyko chorób nerek.
Choroba nerwów (neuropatia cukrzycowa)
Cukrzyca może powodować uszkodzenie nerwów w całym ciele, gdy poziom glukozy we krwi i ciśnienie krwi jest zbyt wysokie. To może prowadzić do problemów związanych z trawieniem, zaburzeniami erekcji i wielu innych funkcji. Wśród najczęściej dotkniętych obszarów są kończyny dolne, a w szczególności stopy. Uszkodzenie nerwów w tych obszarach jest nazywane neuropatią obwodową i może prowadzić do bólu, mrowienia i utraty czucia. Utrata czucia jest szczególnie ważna, ponieważ uniemożliwia rozpoznanie ewentualnych urazów, co prowadzi do poważnych infekcji a czasami amputacji. Osoby z cukrzycą maja 25-krotnie większe ryzyko amputacji niż osoby zdrowe, dlatego powinny często badać swoje stopy i szczególnie zadbać o ich higienę.
Choroby oczu (retinopatia cukrzycowa)
Większość osób z cukrzycą rozwija jakąś formę retinopatii, co powoduje zmniejszone widzenie lub ślepotę. Wysoki poziom glukozy we krwi , wraz z wysokim ciśnieniem krwi i wysokim poziomem cholesterolu , to główne przyczyny retinopatii . Osobom z cukrzycą zaleca się regularne kontrole oczu i utrzymywanie stężenia glukozy i stężenia lipidów na poziomie normalnym lub zbliżonym do normalnego .
Powikłania ciąży
Kobiety chore na cukrzycę podczas ciąży są narażone na większą ilość powikłań , jeśli dokładnie nie monitorują swojego stanu zdrowia. Aby zapobiec ewentualnemu uszkodzeniu narządów płodu, kobiety z cukrzycą typu 1 lub typu 2 powinny osiągnąć docelowy poziom glukozy przed poczęciem. Wszystkie kobiety chore na cukrzycę w czasie ciąży, typu 1 , typu 2 lub cukrzycę ciężarnych powinny dążyć do docelowego poziomu glukozy we krwi w celu zminimalizowania powikłań.
Wysokie stężenie glukozy we krwi w czasie ciąży może prowadzić do rozwoju nadwagi u płodu. To z kolei może stanowić problemy podczas porodu i powodować urazy dziecka i matki. Może nastąpić także nagły spadek poziomu glukozy we krwi dziecka po urodzeniu. Dzieci, które są narażone przez dłuższy czas na wysokie stężenia glukozy we krwi w macicy wykazują większe ryzyko rozwoju cukrzycy w przyszłości.
Prewencja cukrzycy czyli odpowiednia dieta
Istnieje wiele dowodów na to , że zmiany w stylu życia (osiągnięcie prawidłowej masy ciała i umiarkowana aktywność fizyczna) mogą pomóc zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu 2 .
Otyłość , w szczególności otyłość brzuszna jest związana z rozwojem cukrzycy typu 2. Utrata wisceralnej tkanki tłuszczowej zmniejsza insulinooporność i obniża ciśnienie krwi . Osoby z nadwagą lub otyłością powinny przywiązywać szczególna uwagę do obniżenia masy ciała aż do osiągnięcia prawidłowych wyników.
Aby przestrzegać zdrowej diety, należy najpierw zrozumieć, w jaki sposób różne pokarmy wpływają na poziom cukru we krwi. Węglowodany , które znajdują się w ziarnach , chlebie, makaronach , mleko, słodycze , owoce i warzywa bogate w skrobię , są rozkładane na glukozę we krwi szybciej niż w przypadku innych rodzajów żywności , co podnosi poziom cukru we krwi.
Białka i tłuszcze nie maja bezpośredniego wpływu na poziom cukru we krwi, ale powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach . Na naszym talerzu powinny znaleźć się codziennie nieskrobiowe warzywa, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona a także chude białko, nabiał o niskiej zawartości tłuszczu i mniejsze porcje świeżych owoców i zdrowych tłuszczów nienasyconych
Białko
ADA (American Diabetes Association) zaleca jedzenie chudego białka pochodzącego z ryb lub indyka. Docelowo powinniśmy spożywać również dwie do trzech porcji owoców morza w tygodniu. Niektóre ryby, takie jak łosoś są dodatkowo cennym źródłem nienasyconych kwasów z grupy omega-3. Z wegetariańskich źródeł białka korzystne okazały się orzechy, należy jednak kontrolować ich ilość, ponieważ są wysokokaloryczne. Unikać natomiast należy przetworzonych wędlin, żywności typu fast-food, która bogata jest w nasycone kwasy tłuszczowe oraz dużą ilość sodu, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego. Atak serca i udar mózgu to dwa typowe powikłania cukrzycy , więc utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi jest ważne.
Ziarna
Najlepszym wyborem będą produkty pełnoziarniste takie jak dziki ryż , quinoa i chleb z pełnego ziarna, które zawierają błonnik pokarmowy wpływający korzystnie na nasze zdrowie. Pełnoziarniste produkty zawierają również zdrowe witaminy , minerały i związki fitochemiczne . Do produktów, których powinniśmy unikać należy żywność wykonana z białej mąki, popularne płatki śniadaniowe oraz biały ryż i makaron.
Przetwory mleczne
Zwykły beztłuszczowy jogurt grecki może stanowić bazę deserów, śniadań czy zwykłą przekąskę. Zawiera tylko 4 do 6 gramów węglowodanów w 100g, może więc z powodzeniem zastąpić pełnotłuste wyroby mleczne. Również jogurty naturalne są dobrym rozwiązaniem, należy jednak sprawdzić zawartość tłuszczu oraz węglowodanów przed ich spożyciem. W szczególności niekorzystne oraz sprzyjające rozwojowi cukrzycy mogą okazać się mleka słodzone, tłusta śmietana, mleczka smakowe oraz wyroby jogurtopodobne typu serki.
Warzywa
Należy wybierać warzywa nie skrobiowe, takie jak warzywa liściaste , brokuły, kalafior , szparagi czy marchew, które są ubogie w węglowodany i bogate w błonnik i inne składniki odżywcze. Warzywa te można spożywać praktycznie bez ograniczeń. Gorsza opcją jest jedzenie nawet małych porcji warzyw skrobiowych takich jak ziemniaki, kukurydza, groszek, które są pożywne, ale należy spożywać je bardzo ostrożnie.
ADA klasyfikuje je jako produkty zbożowe ze względu na dużą ilość węglowodanów. Dlatego zamiast przygotowywać puree z ziemniaków, spróbujmy tłuczonego kalafiora.
Owoce
Świeże owoce pomogą nam zaspokoić nasz głód na słodycze dostarczając jednocześnie antyoksydantów i błonnika. Owoce jagodowe są doskonałym rozwiązaniem, ponieważ zalecane porcje są zwykle obfite, dzięki czemu czujemy się mniej ograniczani. Z diety należy całkowicie wykluczyć owoce w syropie oraz soki owocowe, które zazwyczaj zawierają duże ilości cukru. Należy również pamiętać, że w owocach suszonych jest również duże stężenie węglowodanów, co raczej wyklucza je z diety cukrzycowej.
Tłuszcze
Niektóre rodzaje tłuszczów faktycznie pomagają chronić serce, są to przede wszystkim Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe z rodziny omega-3 i omega-6, występujące w awokado , migdałach i orzechach pekan. Pomagają obniżyć poziom złego cholesterolu przyczyniając się do obniżenia ciśnienia krwi. Znajdziemy je również w orzechach włoskich, oleju słonecznikowym, lnianym i oliwie z oliwek. Pamiętajmy, aby tłuszcze te spożywać na surowo, gdyż po obróbce termicznej tracą one swoje właściwości.
Dieta cukrzycowa powinna być uboga w tłuszcze nasycone znajdujące się w maśle, żółtym serze, sosach i smażonych potrawach. Ilość kalorii dostarczana z tłuszczów nasyconych nie powinna przekraczać 10% całkowitego dziennego spożycia. Szczególnie niebezpieczne mogą okazać się tłuszcze o konfiguracji trans, które mogą zawierać margaryny produkowane przez uwodornienie, wypieki cukiernicze oraz przekąski typu krakersy.
Podsumowanie
Cukrzyca należy do chorób cywilizacyjnych. Liczba ludzi z cukrzycą typu 2 lawinowo wzrasta w każdym kraju, co budzi niepokój. Obecnie około 400 milionów ludzi na świecie ma zdiagnozowana cukrzycę. Choroba ta co 7 sekund odbiera życie jednej osobie. Po wykryciu cukrzycy leczenie jest obowiązkowe i trwa najczęściej do końca życia, dlatego łatwiej unikać cukrzycy niż ja leczyć. Odpowiedni tryb życia i aktywność fizyczna to podstawowe czynniki w profilaktyce cukrzycy. Przeanalizujmy więc nasze nawyki żywieniowe i małymi krokami starajmy się je udoskonalać.
