Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest bardzo złożonym i problematycznym zaburzeniem dotykającym około 5% dzieci. Rodzice często uważają, że zaburzenia zachowania są celowym postępowaniem dziecka, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowych reakcji opiekunów i nasilenia problemu. Dlatego w przypadku zespołu ADHD pomoc psychologów oraz właściwa terapia jest niezbędna i może zapobiec poważnym powikłaniom w życiu dorosłym tych dzieci.
Wprowadzenie
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, potocznie nazywany ADHD, cechuje się problemami w skupieniu uwagi, zwiększoną impulsywnością oraz nadmierną ruchliwością dziecka. Postawienie diagnozy jest bardzo skomplikowanym procesem, dlatego powinno odbywać się po konsultacji z psychologiem, psychiatrą oraz lekarzami (najlepiej lekarzem prowadzącym i neurologiem). Przy rozpoznaniu zaburzenia konieczna jest obserwacja dziecka oraz przeprowadzenie wywiadu z członkami rodziny. Jeżeli dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły niezbędna będzie również rozmowa z jego wychowawcami i pedagogiem.
Dość często małe dzieci cechuje rozkojarzenie oraz wysoka aktywność fizyczna i nie musi w tym być nic złego, dlatego aby uniknąć zbyt pochopnego postawienia diagnozy konieczne jest wszechstronne podejście do problemu. ADHD u dzieci diagnozowane jest najczęściej we wczesnej podstawówce, w wieku 6-9 lat.
Typy ADHD
Zostały wyróżnione trzy typy zespołu hiperkinetycznego, uzależnione od częstości występowania określonych dolegliwości:
- ze przeważającymi zaburzeniami uwagi
- z przewagą impulsywności i nadmiernej ruchliwości
- typ mieszany
Ich częstość występowania jest dość zbliżona, chociaż najczęściej obserwuje się typ mieszany.
Etiologia
Dokładna przyczyna choroby nie została poznana. Naukowcy podkreślają rolę czynników genetycznych oraz biologicznych. W tych pierwszych istotne znaczenie ma fakt, że w przypadku zdiagnozowania zespołu u jednego z bliźniaków jednojajowych zdecydowanie zwiększa się ryzyko rozwoju zaburzenia u drugiego dziecka (aż o ponad 80%). Obecnie uważa się więc, że ADHD jest dziedziczone poligenowo.
Powstawanie nieprawidłowych reakcji u dziecka prawdopodobnie spowodowane jest zaburzonym stężeniem neuroprzekaźników. Nieprawidłowy stosunek pomiędzy noradrenaliną i dopaminą doprowadza do utraty kontroli nad czynnikami dochodzącymi z zewnątrz i w efekcie końcowym zaburzeniami zachowania.
Leczenie
Terapia zaburzenia polega głównie na prowadzeniu leczenia niefarmakologicznego, obejmującego najczęściej:
- edukację rodziców, dzieci, wychowawców, nauczycieli
- psychoterapię – najczęściej opartą na zasadach terapii poznawczo – behawioralnej,
- biofeedback – mało popularna metoda terapii behawioralnej polegająca na modyfikacji aktywności fal mózgowych
- dietoterapia
W przypadku niewystarczającej skuteczności wyżej opisanych metod konieczne może być wprowadzenie farmakoterapii. Pamiętajmy jednak, że lek nie rozwiąże problemów, pomoże tylko w złagodzeniu objawów. Stosowanie farmakoterapii bez wyraźnej konieczności nie jest zalecane, może bowiem nieść ze sobą następujące powikłania: brak apetytu, zmniejszenie masy ciała i zatrzymanie wzrostu, problemy ze snem, zaparcia, senność oraz podwyższenie ciśnienia krwi. Nie decydujmy się więc na nią pochopnie.
Najczęściej stosowane w leczeniu ADHD są środki psychostymulujące oraz przeciwdepresyjne.
Zaburzenia współistniejące
Dość często objawom zespołu hiperkinetycznego towarzyszą również inne dolegliwości:
- stany lękowe
- dysleksja
- depresja
- tiki nerwowe
- zaburzenia snu, koszmary
Ważne więc aby obserwować dziecko i w przypadku wystąpienia takich dolegliwości, być wyrozumiałym i zastosować odpowiednią terapię.
Dietoterapia
Liczne badania wskazują na powiązanie pomiędzy spożyciem produktów z obecnością dodatków do żywności i wzrostem objawów zespołu hiperkinetycznego u dzieci. Dlatego w diecie dzieci z ADHD zaleca się ograniczenie spożycia: salicynianów, konserwantów, barwników oraz wzmacniaczy smaku.
Od 2008 roku na produktach, które posiadają następujące barwniki: czerwień allura, żółcień chinolowa, żółcień pomarańczowa, azorubina, pąs 4R, jest obowiązek umieszczania napisu: „może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”. Należy, więc ograniczyć spożycie przez dzieci tych składników.
Znaczne ilości naturalnie występujących salicynianów zawierają również niektóre produkty spożywcze:
- Warzywa: pomidor, rzodkiewka, brokuł, szpinak, ogórek
- Owoce: pomarańcze, jabłka, rodzynki, morele, winogrona, nektarynki, suszone śliwki, porzeczki, brzoskwinie
- Inne produkty: kawa, herbata, mięta, miód, przyprawy i zioła
Część badaczy zaleca także ograniczenie cukru rafinowanego oraz słodzików w diecie dzieci z ADHD. Mimo, iż w tym temacie istnieje wiele wątpliwości to tak naprawdę węglowodany proste w przypadku każdej diety powinny zostać ograniczone. Ich nadmierne spożycie sprzyja bowiem rozwojowi wielu chorób metabolicznych: cukrzycy, otyłości, zaburzeń gospodarki lipidowej.
Zalecane jest więc racjonalne zmniejszenie ich podaży w jadłospisie (do 10% z całej energetyczności diety) .
Niezbędnie nienasycone kwasy tłuszczowe
Kwasy tłuszczowe biorą udział m.in. w: prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, syntezie eikozanoidów (regulujących aktywność neuroprzekaźników i hormonów), tworzeniu błon komórkowych. Wyniki badań naukowych wykazały, że prawidłowa podaż tych kwasów tłuszczowych pozwala zmniejszyć objawy ADHD. Zalecane spożycie 1-2 porcji ryb tygodniowo = 250mg (EPA + DHA)
Źródła omega- 3 i omega – 6: ryby (głównie: sardynki, łosoś, śledź, makrela), oleje roślinne, zwłaszcza: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, orzechy włoskie, nasiona lnu.
Składniki mineralne
- Cynk
Pełni w organizmie wiele funkcji m.in.: jest składnikiem enzymów, bierze udział w przemianach węglowodanów, białek i tłuszczów, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, bierze udział w procesach związanych z uczeniem, odpowiada za prawidłowe przekazywanie sygnałów nerwowych.
W dietoterapii ADHD zaleca się szczególne dbanie o prawidłową podaż tego składnika, ponieważ większość badań wskazuje, iż wysoka podaż cynku zmniejszała impulsywność oraz nadmierną reaktywność u dzieci.
Źródła cynku: ryby, produkty zbożowe, orzechy, nasiona roślin strączkowych, pestki, sery podpuszczkowe.
- Magnez
Niedobór magnezu w diecie może spowodować następujące objawy: bóle głowy, drętwienie kończyn, skurcze mięśni, problemy z koncentracją, rozdrażnienie i nerwowość. U dzieci z zespołem hiperkinetycznym stwierdza się niedobory tego pierwiastka, dlatego ważne jest dbanie o jego prawidłową podaż w diecie.
Źródła magnezu: orzechy, nasiona , pestki, otręby, kasze, produkty pełnoziarniste
- Żelazo
Niskie stężenie żelaza również wiąże się z nasilonymi objawami ADHD u dzieci.
Żelazo znajdziemy zarówno w produktach roślinnych jak i zwierzęcych jednakże z tych drugich pierwiastek ten się lepiej wchłania.
Najwięcej znajdziemy go w: wątrobie, mięsie, jajach, otrębach, produktach pełnoziarnistych i orzechach.
Nie lekceważ!
Powszechnie panuje opinia, że ADHD występuje tylko u dzieci a potem się z niego wyrasta. Nic bardziej mylnego. Owszem pierwsze objawy pojawiają się we wczesnym dzieciństwie a ich nasilenie następuje w czasie dojrzewania ale nie oznacza to, że same ustąpią. Osoby z nieleczonym zespołem hiperkinetycznym mogą posiadać dolegliwości przez całe życie, a przejawiać się one będą w następujący sposób:
- Problemami z organizacją
- Podatnością na stres
- Impulsywnością
- Zaburzeniami koncentracji
- Huśtawką nastrojów
Ponad to osoby dorosłe, które nie stosowały w dzieciństwie terapii mogą mieć trudności ze znalezieniem pracy (gorsze wykształcenie) oraz odnalezieniem się w społeczeństwie. Zdarza się również, że takie osoby częściej mają problemy z prawem a dodatkowo przez swoje zachowanie są odtrącane przez otoczenie.
Podsumowanie
- Objawy zespołu hiperkinetycznego samoistnie nie znikną, dlatego prawidłowa terapia jest absolutną koniecznością. Zaleca się stosowanie leczenie niefarmakologicznego opierającego się na psychoterapii oraz edukacji członków rodziny i nauczycieli.
- Środki farmakologiczne powinny być stosowane tylko i wyłącznie w celu wspomagania psychoterapii a nie jako jej zamiennik.
- Ważne jest prawidłowe zbilansowanie diety dziecka, w przypadku w którym zapotrzebowanie na składniki odżywcze z jadłospisu nie jest wystarczające powinno się wprowadzić suplementację.
- Zalecane jest również wprowadzenie aktywności fizycznej dziecku, co pozwoli mu spożytkować nadmierną ilość energii.
Bibliografia:
- Broszura: Szpital Uniwersytecki w Krakowie, DIETA BEZ SALICYNIONÓW, dietetyczny plan na zdrowie.
- Flisiak-Antonijczuk H., Adamowska S., Chładzińska-Kiejna S., Kalinowski R., Adamowski T., „Metoda EEG-biofeedback w terapii pacjentów z rozpoznaniem ADHD – przegląd badań”, Pediatr Med Rodz 2014, 10, 1, 91–96.
- Lipowska M., Rasmus A.„Spektrum zaburzeń zachowania w obrazie ADHD/Spectrum of Conduct Disorder in ADHD”, Czasopismo Psychologiczne, 2013, 19, 1, 29-35.
- Karteczka K. „Zespół hiperkinetyczny (adhd) u osób dorosłych”, Edukacja Dorosłych, 2012, 1, 113-126.
- Kiryluk B.,Waś A., Otapowicz D., Sendrowski K. „Czy możemy pomóc dziecku nadpobudliwemu? Sposoby leczenia ADHDCan we help a child with hyperactivity? Ways to treat ADHD”, Neurologia Dziecięca, 2011, 20 ,41, 111-114.
- Kołakowski A. „Psychoterapia ADHD”, PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2010, 10, 3 , 182-188.
- Konikowska K., Regulska-Ilow B., Różańska D.„The influence of components of diet on the symptoms of adhd in children”, Rocz Panstw Zakl Hig 2012, 63, 2, 127 – 134.
- Sicińska E., Żelazko M., Brzozowska A. „Oszacowanie pobrania barwników syntetycznych przez wybraną grupę dzieci”, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIII, 2010, 4, 478 – 484.
