Zaparcia i dieta – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania

Co to jest zaparcie?

• Zaparcie – oznacza zbyt małą częstotliwość wypróżnień (rzadziej niż 3 razy w tygodniu).
• O zaparciu mówimy również wtedy, kiedy stolce są twarde, oddawane z wysiłkiem, często z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia.
• Zaparcie ciężkie – występuje wówczas, gdy stolce są oddawane rzadziej niż 2 razy na miesiąc.

Kogo najczęściej dotyczą zaparcia?

• Na zaparcia częściej cierpią kobiety niż mężczyźni,ponieważ przyjmują więcej różnego rodzaju leków oraz podlegają przemianom hormonalnym.
• Ponadto kobiety stosujące diety odchudzające lub rezygnujące ze śniadań, częściej uskarżają się na zaparcia, niż kobiety odżywiające się normalnie i regularnie.
• Zaparcia pojawiają się częściej u osób starszych, ponieważ w miarę starzenia się dochodzi do dysfunkcji jelita grubego.
• Zaparcie dotyka prawie każdą osobę przynajmniej raz lub więcej razy w życiu.

Co dzieje się z pokarmem po jego zjedzeniu?

• Z pożywienia stopniowo wchłaniane są substancje odżywcze, a skurcze mięśni jelit przesuwają masę pokarmową w kierunku odbytu. Pod koniec tej wędrówki w jelicie grubym z treści pokarmowej intensywnie odzyskiwana jest woda, a z pozostałości formowany jest kał. Jeżeli z pokarmu zostanie wchłonięta zbyt duża ilość wody, lub gdy po strawieniu jedzenia pozostaje zbyt mało resztek, wówczas może dojść do zaparć.
• Osoba zdrowa oddaje od 3 stolców na dzień, do 3 stolców na tydzień.
• Prawidłowy czas pasażu jelitowego u osób zdrowych wynosi 24–48 godzin, maksymalnie 60 godzin, natomiast u osób z przewlekłym zaparciem czas pasażu pokarmu może dochodzić od 60 do nawet 120 godzin.

Jakie są najczęstsze przyczyny zaparć?

• Przyczyną zaparć jest zwolnienie perystaltyki jelit, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego wchłaniania wody w jelicie grubym i zagęszczenia mas kałowych. Masy kałowe stają się zbite, twarde i trudne do wydalenia.
• Perystaltyka jeli może być spowolniona z przyczyn zewnątrzustrojowych lub wewnątrzustrojowych:

1. Przyczyny zewnątrzustrojowe:
– nieprawidłowe odżywianie się, dotyczące produktów, składników i zachowań żywieniowych
– zbyt mała aktywność fizyczna
– niektóre leki, np. preparaty żelaza
– nadużywanie środków przeczyszczających
– palenie tytoniu
– uwarunkowania społeczno środowiskowe: częste delegacje, konieczność korzystania z obcej łazienki, zmiana pożywienia i wody itd.

2. Przyczyny wewnątrzustrojowe:
– choroby
– zaburzenia metaboliczne
– zaburzenia hormonalne
– zaburzenia na tle psychicznym
– zaburzenia neurologiczne
– nieprawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego

Szczyt aktywności jelita grubego przypada na godziny poranne. Organizm wysyła wówczas sygnały parcia na stolec. Nie odpowiadając na potrzeby ciała, doprowadzamy do zaniku odruchu porannego wypróżniania. Wstajemy zbyt późno, spieszymy się do pracy i nie mamy czasu na skorzystanie z ubikacji. W ten sposób doprowadzamy do osłabienia wrażliwości odbytu na zalegającą masę kału i możemy doprowadzić do zaparć. 

Jakie czynniki żywieniowe sprzyjają zaparciom?

Do zaparć prowadzi przede wszystkim:

• nieregularne odżywianie się
• spożywanie zbyt małej ilości owoców i warzyw (które sa źródłem błonnika pokarmowego i płynów)
• wypijanie zbyt małej ilości płynów
• wysoka zawartość tłuszczów w pokarmach
• wysokie spożycie węglowodanów prostych
• niskie spożycie błonnika pokarmowego

Jakie są objawy zaparć?

Najczęstsze objawy zaparć to:

• stolce rzadziej niż 3 razy na tydzień, oddawane z wysiłkiem, najczęściej twarde
• uczucie niepełnego wypróżnienia
• uczucie pełności
• wzdęcia (spowodowane gromadzeniem się powstającego w jelicie gazu, który nie może być sprawnie wydalony z powodu przeszkody, jaką stanowi zalegający w jelicie stolec)
• niekiedy domieszka śluzu na stolcu (śluz może powstawać wskutek podrażnienia błony śluzowej jelita)
• bóle w nadbrzuszu
• zmniejszony apetyt

Czy zaparcia mogą być niebezpieczne?

Długotrwałe zaparcia mogą doprowadzić do różnych niebezpiecznych powikłań. Mogą spowodować m.in.:

• uchyłkowatość jelita grubego – tworzenie się małych, wypukłych kieszonek (uchyłków) w ścianie jelita grubego, w których może zatrzymywać się treść pokarmowa
• szczeliny odbytu – pęknięcia śluzówki odbytu, powstające m.in. podczas wydalania twardych, zbitych grud kału
• żylaki odbytu (hemoroidy, guzki krwawnicze) – przerośnięte i wypadające sploty żylne w okolicy odbytu
• zwiększone ryzyko nowotworu jelita grubego

Jak leczyć zaparcia?

Istnieją dwie metody leczenia zaparć:

1. Leczenie niefarmakologiczne – od niego rozpoczyna się zwalczanie zaparć. Składa się na nie:
– zastosowanie odpowiedniej diety bogatobłonnikowej,
– wypijanie dużej ilości płynów na dobę,
– regularne ćwiczenia fizyczne,
– wyrobienie nawyku wypróżnienia w stałych porach dnia.

2. Leczenie farmakologiczne – jest wdrażane, jeżeli leczenie żywieniowe nie przyniosło poprawy i stosowane tylko w sytuacjach koniecznych! Powinno być prowadzone przez lekarza. Początkowo terapię rozpoczyna się od leków słabo działających. Leki należy stosować krótko i często zmieniać preparat, aby nie doszło do psychicznego uzależnienia.

Istnieje wiele preparatów przeczyszczających, o różnym działaniu, m.in.:
– leki zwiększające przenikanie wody do światła jelit (np. lacktuloza)
– leki rozluźniające masy kałowe (np. Laxpol)
– leki regulujące pracę przewodu pokarmowego (np. Debridat)
– leki nawilżające błonę śluzową jelit (np. parafina płynna, czopki parafinowe)
– leki drażniące chemicznie błonę śluzową jelit (np. Alax, Bisacodyl, Normosan)
– wlewki doodbytnicze (np. Enema)

Kiedy należy udać się do lekarza z problemem zaparć?

Zgłoś się do lekarza jeżeli:

• Zaparcia trwają przewlekle, a leczenie żywieniowe nie przyniosło skutków
• Pojawi się nagła niemożność oddania stolca i gazów, której będzie towarzyszyć silny ból brzucha
• W stolcu pojawi się krew
• Zaparcie występuje na przemian z biegunką
• Wystąpi silny ból odbytu
• Będziesz tracić na wadze, bez widocznego powodu