Nietolerancja laktozy jest bardzo powszechnym problemem – dotyczy około 30% Polaków. Jej leczenie opiera się głównie na zastosowaniu tak zwanej diety bezlaktozowej, czyli po prostu eliminacji produktów mlecznych z jadłospisu. Nieprawidłowe zbilansowanie takiej diety jest jednak bardzo niebezpieczne i może doprowadzić między innymi do niedoborów wapnia. Na szczęście możemy temu zapobiec, wystarczy wiedzieć jakich produktów unikać, a jakie zamiennie umieścić w jadłospisie.
Nietolerancja laktozy – wprowadzenie
Nietolerancja laktozy spowodowana jest brakiem lub niedostateczną ilością enzymu laktazy, produkowanego w jelicie cienkim i biorącego udział rozkładzie dwucukru laktozy na cukry proste czyli glukozę i galaktozę.
Scharakteryzowane są trzy przyczyny niedoboru laktazy, różniące się częstotliwością występowania.
Najbardziej niebezpieczną jest alaktacja, spowodowana bardzo rzadką mutacją genetyczną, polegającą na całkowitym braku enzymu laktazy. Osoby, które posiadają takie zaburzenie metaboliczne muszą całe życie wystrzegać się laktozy a więc stosować dietę bezlaktozową. W ich przypadku nawet niewielka podaż cukru mlecznego może doprowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, a nawet skończyć się tragicznie.
Częstszą przyczyną nietolerancji jest tak zwany wtórny niedobór laktazy, będący konsekwencją uszkodzenia komórek nabłonka jelit, co związane jest z przebiegiem różnych chorób m.in.:
- zespołu jelita drażliwego
- rotawirusów
- zakażeń bakteryjnych
- nieswoistych stanów zapalnych jelit
- celiakii
- mukowiscydozy
W przypadku wtórnego niedoboru laktazy często wystarczy krótkotrwałe zastosowanie diety eliminacyjnej – bezlaktozowej, do czasu regeneracji uszkodzonych komórek.
Najwięcej osób cierpiących na nietolerancje laktozy unika jej ze względu na pierwotny niedobór laktazy, nazywany inaczej hipolaktazją typu dorosłych. W tym przypadku przyczyną jest postępujące wraz z wiekiem zmniejszanie syntezy enzymu rozkładającego laktazę. Proces ten przebiega stopniowo i jest prawdopodobnie zakodowany w genach.
Objawy
Bez względu na przyczynę niewystarczającej ilości laktazy objawy zawsze są takie same, pojawiają się po spożyciu produktu z laktozą i ustępują z czasem.
Należą do nich:
- nudności
- biegunki
- bóle brzucha
- wymioty
- gazy
Dieta eliminacyjna
Zalecenia dietetyczne w przypadku nietolerancji laktozy obejmują zastosowanie diety ubogo – lub bezlaktozowej. Laktoza inaczej nazywana jest cukrem mlecznym, co oznacza, że możemy ją znaleźć we wszystkich produktach mlecznych. Najwięcej tego dwucukru występuje w mleku w proszku oraz mleku zagęszczonym (40 – 50 g/ 100g). Trochę mniejszą zawartość obserwujemy w mleku krowim, czekoladzie, produktach czekoladowych, jogurtach, maślankach, kefirach i serze białym.
Najmniej laktozy znajduje się w serach twardych do których zaliczamy m.in: ementaler, cheddar, parmezan, mozarelle, oscypek, salami, goude.
W zależności od typu nietolerancji zalecane jest całkowite przejście na dietę bezlatkozową, częsciowe lub tymczasowa eliminacja tego dwucukru z diety. Zalecenia żywieniowe uzależnione są od tolerancji chorego.
Większość osób nie odczuwa dolegliwości po spożyciu około 5-10 g laktozy dziennie. W takim przypadku zaleca się unikanie produktów bogatych w ten cukier ale proponuje się dodatek produktów mlecznych o mniejsze zawartości laktozy do diety. Mleczne produkty fermentowane (jogurty, maślanki, kefiry) najczęściej są dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy. Jest to związane ze zdolnością rozkładania laktozy przez bakterie fermentacji mlekowej, głównie: Streptococcus thermophilus i Lactobacillus bulgaricus. W efekcie produkty te cechują cię zdecydowanie niższą zawartość tego węglowodanu.
Uważajmy również na pułapki żywieniowe. Większość ludzi zdaje sobie sprawę, że produkty mleczne zawierają laktozę. Nie mają jednak pojęcia, że ten dwucukier możemy również znaleźć w wielu innych bynajmniej niemlecznych produktach np. w pieczywie, słodyczach, daniach w proszku (np.: zupy, puree ziemniaczane…), a nawet lekach. Aby temu zapobiec zawsze uważnie czytajmy etykiety produktów spożywczych.
Co w zamian?
Eliminując z diety produkty zawierające laktozę narażamy się na niedobory wapnia w diecie.
Jak sobie z tym poradzić?
Istnieje kilka możliwości:
- Zamienniki produktów mlecznych:
Niedobory wapnia eliminujemy zwiększając spożycie*:
- Sardynki w oleju 330mg
- Soja – nasiona 240mg
- Migdały 239mg
- Natka pietruszki 191mg
- Orzechy laskowe 186mg
- Fasola biała 163mg
- Słonecznik 131mg
- Sezam 114mg
- Szpinak 93mg
- Szczaw 80mg
- Kapusta biała 67mg
- Brukselka 57mg
- Brokuły 48mg
- Jaja 47mg
* wartość przeliczona na 100g produktu
Oczywiście w przypadku w którym zwiększamy ilość wapnia w diecie powinniśmy robić to racjonalnie. Może się bowiem okazać, że produkty posiadające mniej wapnia (np. brokuły, kapusta biała) zjadane w większej ilości staną się tym samym lepszym źródłem tego składnika w diecie, niż produkty bogatsze w ten związek ale spożywane w mniejszych ilościach (np. migdały).
- Tabletki z enzymem laktazą:
W przypadku kiedy nie chcemy rezygnować ze spożywania produktów mlecznych zawsze możemy udać się do apteki po suplementy diety z laktazą. Dzięki dodatkowi enzymu, pomogą nam rozłożyć laktozę i uniknąć przykrych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Preparaty takie powinny być stosowane przed posiłkami z dodatkiem cukru mlecznego. Pamiętajmy jednak, że częste stosowanie takich preparatów może doprowadzić do powstania biegunki czyli podobnego objawu jak w przypadku nietolerancji laktozy.
- Wybieranie produktów bezlaktozowych:
Na sklepowych półkach coraz częściej pojawiają się produkty bezlaktozowe. Warto z nich skorzystać jeśli borykamy się z nietolerancją laktozy, ponieważ często są wzbogacane w składniki mineralne, dzięki czemu możemy uniknąć koniecznych modyfikacji diety. Możemy znaleźć m.in. bezlaktozowe mleka i jogurty wzbogacane w wapń, serki wiejskie, masła, śmietanki, sery twarde, serki homogenizowane oraz słodycze.
- Suplemantacja wapnia
W momencie kiedy nie jesteśmy w stanie zapewnić odpowiedniej podaży wapnia w diecie koniecznością może się okazać wprowadzenie suplementów diety. Stopień wchłaniania wapnia z suplementów uzależniony jest m.in. od jego formy. Stosunkowo dobrą przyswajalnością cechuje się cytrynian wapnia ale powinien być on podawany w dawkach podzielonych. Warto również kupować suplementy wapnia z dodatkiem witaminy D, co ułatwi jego absorpcje z przewodu pokarmowego.
Nie taka laktoza straszna
Wydawać by się mogło, że najkorzystniej całkowicie wyeliminować laktozę z produktów spożywczych – tak aby nikomu nie uprzykrzała życia. Okazuje się jednak, że cukier ten pełni istotne funkcje w diecie niemowląt:
- jako probiotyk moduluje skład mikroflory jelit
- reguluje perystaltykę jelit
- bierze udział w kształtowaniu zmysłu smaku
- reguluje wydzielanie hormonów
Powinno nas to przestrzec przed przedwczesną rezygnacją ze spożycia produktów mlecznych. W momencie kiedy nie mamy pewności czy nasze objawy są związane z nietolerancją laktozy czy też są spowodowane innymi czynnikami, powinniśmy wykonać testy diagnostyczne. Szkoda byłoby rezygnować z cennych składników odżywczych zbyt pochopnie.
Podsumowanie
Nietolerancja laktozy może mieć różne przyczyny, co może się wiązać z koniecznością długoterminowej, całkowitej eliminacji cukru mlecznego z diety. W takim wypadku warto zadbać o prawidłową podaż wapnia w diecie. Aby to osiągnąć najlepiej zwiększyć spożycie produktów roślinnych zawierających znaczne ilości wapnia oraz wprowadzić mleczne produkty bezlaktozowe (np. mleko bez laktozy). W momencie, w którym modyfikacja diety nie będzie w stanie pokryć zapotrzebowania na wapń warto rozważyć zastosowanie suplementacji.
Bibliografia:
- Cichocka A., Dobrze przyswajalne źródła wapnia i magnezu w diecie wegańskiej [online], [dostęp: 3 czerwiec 2016], Dostępny w Internecie: < http://dieta.mp.pl/lista/75118,dobrze-przyswajalne-zrodla-wapnia-i-magnezu-wdiecie-weganskiej>.
- Gowin E., Ignaszak-Szczepaniak M., Horst-Sikorska W.„Niedożywione grubasy”, FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2010, 3, 124-128.
- Hozyasz K. „Probiotyki i prebiotyki – nowe propozycje w żywieniu niemowlą”, Medycyna Rodzinna, 2002,1, s. 53-56.
- Mądry E., Krasińska B., , Walkowiak J., Adamczak-Ratajczak A. , „Hipolaktazja, zespół złego wchłaniania laktozy, nietolerancja laktozy”, Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2, 334–336.
- Przygoda B., Wapń [online], [dostęp: 13 czerwiec 2016, Dostępny w Internecie: <http://dieta.mp.pl/zasady/73823,wapn>
- Rychlik, Marszałek A. „Nietolerancja laktozy – współczesny stan wiedzy”, diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics, 2013, 49, 1, 71-73.
- Włodarek D., Postępowanie żywieniowe u pacjentów z nietolerancją laktozy [online], [dostęp: 3 czerwiec 2016], Biuletyn dla środowisk medycznych, Żywność dla zdrowia, Dostępny w Internecie: <http://www.zywnoscdlazdrowia.pl/17/01.html>.
- Zatwarnicki P.„Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka”, Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 273–276.
- Żywienie człowieka zdrowego i chorego t.2. Red. Grzymisławski, Marian; Gawęcki, Jan. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, 242-243 s. ISBN 978-83-01-16492-8
