W aptekach możemy znaleźć wiele preparatów zawierających w swoim składzie cynk. Stanowi on m.in. składnik suplementów mających na celu poprawę stanu naszej skóry, włosów i paznokci, preparatów zwiększających odporność oraz farmaceutyków przeznaczonych tylko dla Panów. Z czego wynika tak wielkie rozpowszechnienie tego składnika mineralnego? Aby odpowiedzieć na to pytanie warto przyjrzeć się bliżej temu pierwiastkowi.
Wprowadzenie
Cynk z pożywienia wchłania się głównie w jelicie cienkim w stopniu około 40% zawartości w posiłku. Absorpcja cynku uzależniona jest od wielu czynników, przede wszystkim zapotrzebowania organizmu.
Za przyswajalność cynku odpowiada metalotioneina, białko syntetyzowane w jelicie i podlegające regulacji gospodarki hormonalnej naszego organizmu. W przypadku niedoborów zwiększa się produkcja metalotioneiny i tym samym przyswajalność cynku.
Wchłanianie jest także uzależnione od obecności w pożywieniu innych składników. Wysoka zawartość następujących pierwiastków: miedzi, fosforu, kadmu, żelaza niehemowego, chromu i manganu będzie zmniejszała przyswajanie cynku poprzez blokowanie transporterów w enterocytach błony śluzowej jelita, biorących udział w jego wchłanianiu.
Absorpcję może również ograniczać wysoka zawartość kwasu fitynowego, błonnika pokarmowego i kwasu szczawiowego w pożywieniu. Wchłanianiu nie sprzyjają niektóre choroby przewodu pokarmowego np: zespół jelita drażliwego, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Nie ma się jednak czym martwić, skoro część składników zmniejsza przyswajanie cynku to istnieją również takie, które zwiększają ten proces. Zaliczamy do nich m.in.: kwas cytrynowy, produkty zwierzęce oraz część aminokwasów.
Z jelita cienkiego cynk dostaje się do wątroby a stamtąd do wszystkich tkanek i komórek, w zależności od stopnia zapotrzebowania. Nadmiar cynku jest usuwany z organizmu z masą kałową.
Rola cynku
Szerokie zastosowanie cynku w preparatach ma swoje uzasadnienie. Pierwiastek ten bierze udział w syntezie i aktywowaniu wielu enzymów, syntezie kwasów nukleinowych, wydzielaniu insuliny, zapobieganiu magazynowaniu metali ciężkich (kadmu, ołowiu), jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, jako przeciwutleniacz zapobiega utlenianiu kwasów tłuszczowych, utrzymuje równowagę niektórych pierwiastków w organizmie, warunkuje prawidłową pracę narządów zmysłu – węchu i smaku, bierze udział w przemianach witaminy A oraz zapewnia jej prawidłowe stężenie w osoczu.
Te i wiele innych funkcji cynku powoduje, że jest on niezbędnym elementem naszej diety. Poniżej chciałam bardziej szczegółowo opisać wpływ cynku na prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych narządów:
Zmysł smaku
Cynk bierze udział w kształtowaniu zmysłu smaku. Wynika to z obecności w kubkach smakowych białka gustyny, do której syntezy ten pierwiastek jest niezbędny. Co ciekawe badania wykazały, że osoby posiadające niedobory cynku mogą mieć zmniejszone odbieranie bodźców smakowych, poprawiające się po zastosowaniu suplementacji.
Skóra, włosy, paznokcie
Nieprzypadkowo cynk jest składnikiem licznych preparatów poprawiających stan skóry, włosów i paznokci. Wchodzi w skład suplementów diety, maści, kremów o także leków przeciwtrądzikowych. Przyczyna takiego postępowania przemysłu kosmetycznego i farmaceutycznego jest oczywista, cynk jest niezbędnym składnikiem naskórka i paznokci, dodatkowo posiada właściwości antybakteryjne pomagające w leczeniu zmian skórnych.
Cynk – nie dla nowotworów
Badania naukowe jasno pokazują, że niedobory cynku mogą wpływać na zwiększone ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, głównie jelita grubego, prostaty, jajników, przewodu pokarmowego, płuc i pęcherzyka żółciowego. Jest to prawdopodobnie uwarunkowane jego przeciwutleniającymi właściwościami, które zmniejszają poziom wolnych rodników. Jego niedobory więc mogą sprzyjać niekontrolowanym podziałom komórek oraz zwiększonym stanem zapalnym.
Choroby neurodegeneracyjne
Swoją popularność cynk zawdzięcza również ochronnemu działaniu na układ nerwowy. Wykazano bowiem, że antyoksydacyjne właściwości tego pierwiastka zmniejszają produkcję wolnych rodników oraz biorą udział w wiązaniu β – amyloid, białka związanego z rozwojem choroby Alzheimera. Niedobory cynku występują w różnego rodzaju chorobach układu nerwowego: ADHD, depresji, chorobie Alzheimera i Parkinsona, co jasno pokazuje, że jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania centralnego układu nerwowego.
Cynk a przewód pokarmowy
Ciekawy jest również wpływ cynku na prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Wykazano bowiem, że pierwiastek ten może zmniejszać produkcję kwasu solnego, który w nadmiarze doprowadza do rozwoju choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy. Cynk może być więc wykorzystany pomocniczo w leczeniu choroby wrzodowej. Dodatkowo pierwiastek ten zmniejsza stan zapalny i działa ochronnie na nasz układ trawienny.
Cynk – niezbędny w diecie każdego mężczyzn
Można powiedzieć, że bez cynku nie zachowalibyśmy ciągłości gatunku. Jest to może trochę wyolbrzymione stwierdzenie ale wydaje się być jak najbardziej na miejscu biorąc pod uwagę jego liczne funkcje w układzie rozrodczym mężczyzn. Cynk bierze udział m.in. w produkcji testosteronu, podtrzymywaniu aktywności plemników, tworzeniu spermy, ochrony plemników przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.
Jego niedobór może doprowadzić do: hipogonadyzmu, zapalenia prostaty, zmniejszonej ilość spermy, obniżonej potencji, zaburzeń płodności, a nawet całkowitą bezpłodność. Tak więc, Panowie dbajcie o odpowiednią podaż tego składnika w diecie.
Zawartość cynku w produktach spożywczych
Źródłem cynku są przede wszystkim nasiona, orzechy, mięso, ryby, sery podpuszczkowe oraz nasiona roślin strączkowych. Poniżej podana zawartość cynku w niektórych produktach spożywczych*:
Mięso i jaja:
- Wątroba cielęca: 8,40mg
- Wątroba wieprzowa: 4,51mg
- Wołowina (pieczeń): 3,76mg
- Polędwica sopocka: 1,77mg
- Jaja kurze: 1,76mg
Produkty mleczne:
- Ser ementaler tłusty: 4,05mg
- Parmezan: 3,20mg
- Ser brie pełnotłusty 2,28mg
- Ser Edamski tłusty: 2,20mg
- Ser twarogowy chudy: 1,12mg
Produkty zbożowe:
- Płatki owsiane: 3,10mg
- Kasza gryczana: 3,5mg
- Chleb żytni razowy: 2,54mg
- Ryż biały: 1,73mg
Orzechy i nasiona:
- Nasiona lnu: 7,80mg
- Pestki z dyni: 7,50mg
- Migdały: 3,19mg
- Sezam: 2,79mg
- Słonecznik: 2,69mg
- Orzechy laskowe: 2,44mg
Ryby:
- Tuńczyk w oleju: 0,61mg
- Dorsz świeży: 0,50mg
*Wartości podane na 100g produktu
Zapotrzebowanie na cynk
Zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy uzależnione jest od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Wzrasta w czasie ciąży, laktacji i u dzieci podczas intensywnego wzrostu. Poniżej przedstawiłam zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia dotyczące dziennego spożycia cynku:
Dziewczęta:
10 – 12 lat – 8 mg/ dzień
13 – 18 lat – 9 mg/ dzień
Chłopcy:
10 – 12 lat – 8 mg/ dzień
13 – 18 lat – 11 mg/ dzień
Kobiety:
>19 roku życia – 8mg/dzień
W czasie ciąży:
<19 roku życia – 12 mg/dzień
>19 roku życia – 11mg/dzień
W czasie laktacji:
<19 roku życia – 13 mg/dzień
>19 roku życia – 12 mg/dzień
Mężczyźni:
>19 roku życia – 11mg/dzień
*Normy RDA, IŻŻ, 2012
Objawy nadmiernej podaży cynku
- biegunki
- ból brzucha i głowy
- osłabienie
- wymioty
- brak apetytu
- niedokrwistość
- w przypadku długo trwającej suplementację również: obniżenie odporności, niedostateczna absorpcja miedzi, podwyższony poziom frakcji HDL
Objawy niedostatecznej podaży cynku u dorosłych
- wypadanie włosów
- obniżona odporność organizmu
- problemy ze wzrokiem
- rozwój cukrzycy
- bezpłodność
- rozwój schorzeń reumatycznych i osteoporozy
- problemy ze wzrokiem, kurza ślepota
- spowolnionym proces gojenia ran
- zanik grasicy
- zmniejszone odczuwanie smaku i zapachu
- zmiany skórne
- łamanie paznokci
- rozwój chorób neurodegeneracyjnych
- rozwój depresji
Objawy niedostatecznej podaży cynku u dzieci
- zahamowanie wzrostu
- brak apetytu
- zmiany skórne
- zaburzenia rozwoju płciowego
- biegunka
Podsumowanie
- Cynk pełni liczne funkcje w naszym organizmie, dlatego jest niezbędnym składnikiem naszej diety.
- Głównymi źródłami cynku w żywności są: ryby, owoce morza, mięso, nasiona, orzechy, sery podpuszczkowe
- Najczęstszymi przyczynami niedoborów cynku jest zbyt niska podaż tego składnika z dietą, nadmierne wydalanie pierwiastka z organizmu (biegunka, wymioty) oraz zmniejszone wchłanianie w jelicie (choroby przewodu pokarmowego).
- Pamiętajmy, że grunt to zachować umiar. Zarówno nadmiar jak i niedobór cynku szkodzi. Warto więc zadbać o prawidłową podaż tego składnika mineralnego w diecie ale długotrwałe przyjmowanie go w postaci suplementów może doprowadzić do zatrucia i w konsekwencji przynieść więcej szkody niż pożytku.
Bibliografia
- Gapys B., Raszeja-Specht A., Bielarczyk H. „Rola cynku w procesach fizjologicznych i patologicznych organizmu”, Diagn Lab., 2014, 50, 1, 45-52.
- Koźlicka, Przysławski„ Wpływ cynku na występowanie i przebieg procesów chorobowych u dorosłych”, Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 2007, 58, 3, 558-559.
- Krajewska J. „Cynk (Zn) i jego wpływ na zdrowie człowieka”, Lek w Polsce, 2015, 25, 1, 58-62.
- Przygoda B., Cynk [online], [dostęp: 13 czerwiec 2016], Dostępny w Internecie:
<http://dieta.mp.pl/zasady/show.html?id=74604>
- Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.„Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów”, Merk. Lek., 2009, XXVII, 161, 419 – 422.
- Rzeźnik S. Z., Kordus K., Śpiewak R.„Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w aptekach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych”, Estetol Med Kosmetol. 2012, 2, 3, 77-82.
- Tęgowska E., Wosińska A.„Rola nauk biologicznych w zrozumieniu genezy i nowego podejścia terapeutycznego do choroby Alzheimera”, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2011, 65, 73-92.
- Zdrojewicz Z., Wiśniewska „Rola cynku w seksualności mężczyzn”, Adv Clin Exp Med. 2005, 14, 6, 1295–1300.
- Zięba R. „Karnozyna – aktywność biologiczna i perspektywy zastosowania w farmakoterapii”, Wiad Lek 2007, 60(1–2), 73–79.
