Często słyszymy jak ktoś mówi, że coś mu zaszkodziło, prawdopodobnie ma niestrawność i w związku z tym musi zastosować dietę. Objawy niestrawności, w środowisku naukowym nazywane dyspepsją, są bardzo częstym zjawiskiem. Statystyki pokazują, że zaburzenie to może dotyczyć nawet 30% populacji.
Czym dokładnie jest dyspepsja i jaka jest jej etiologia?
Wprowadzenie
Dyspepsja nazywana również niestrawnością, charakteryzuje się występowaniem uczucia dyskomfortu w górnej części przewodu pokarmowego. Do objawów zaburzenia zalicza się: ból i pieczenie w nadbrzuszu, uczucie pełności po spożytym posiłku, odbijanie i szybkie uczucie sytości.
Dyspepsję ze względu na etiologię dzielimy na organiczną i czynnościową.
O dyspepsji organicznej mówimy w momencie, w którym poznana została przyczyna – choroba, wywołująca dolegliwości. Przyczyn dyspepsji organicznej może być wiele, za najczęstsze uznaje się:
- Chorobę wrzodową (żołądka i dwunastnicy)
- Choroby trzustki
- Choroba Leśniowskiego – Crohna
- Nowotwory żołądka
- Nowotwory przełyku
- Choroba refluksowa przełyku
Natomiast w przypadku dyspepsji czynnościowej etiologia jest najczęściej nieznana. Aby ją rozpoznać objawy muszą się utrzymywać co najmniej 3 miesiące (a pierwsze symptomy powinny się pojawić od 6 miesięcy).
Podłożem do jej rozwoju może być :
- Zaburzona odpowiedź żołądka na rozciąganie po spożytym posiłku – pacjenci skarżą się najczęściej na odbijanie oraz ból w nadbrzuszu. Powoduje to złe skojarzenia u chorych i w konsekwencji prowadzi do zmniejszonego spożycia pokarmów i spadku masy ciała.
- Spowolnione opróżnianie żołądka – często związane z wymiotami i uczuciem pełności po jedzeniu.
- Nieprawidłowa akomodacja dna żołądka – czyli nieprawidłowe przystosowywanie się żołądka do zmian powstałych po spożyciu pokarmu, prowadzi do wystąpienia szybkiego uczucia nasycenia, zmniejszonego spożycia pokarmu i spadku masy ciała
Rozpoznanie
W celu rozpoznania dyspepsji najczęściej stosuje się endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie to jest inwazyjne i dość nieprzyjemne, ale niezbędne do rozpoznania wielu chorób układu pokarmowego.
Podczas badania lekarz ogląda wnętrze przewodu pokarmowego i może pobrać wycinki do badania histopatologicznego. Dzięki temu możliwe jest poznanie dokładnej przyczyny dolegliwości a w przypadku dyspepsji odróżnienia postaci organicznej od czynnościowej. Badanie powinno być wykonywane zawsze w przypadku utrzymujących się dolegliwości przewodu pokarmowego o nieznanym podłożu.
Leczenie
Wprowadzenie leczenia farmakologicznego uzależnione będzie od przyczyny dyspepsji. Jeżeli u podstaw objawów leży zakażenie bakteriami Helicobacterium pylori podstawowym celem terapii będzie jej eradykacja. Najczęściej stosowaną metodą jest łączne podanie choremu dwóch antybiotyków oraz inhibitorów pompy protonowej przez 7 dni. Stosowana bywa również metoda sekwencyjna, polegająca na 5 dniowym podawaniu amoksycykilny i IPP, a po tym czasie wprowadzeniu tynidazolu i klarytromycyny przez kolejne 5 dni.
Inne postępowanie zastosujemy w przypadku dyspepsji czynnościowej. W momencie kiedy chory skarży się na dolegliwości bólowe w nadbrzuszu zalecane jest podanie leków antysekrecyjnych. Ich działanie ma na celu obniżenie wydzielanie kwasu solnego, który drażni błonę śluzową żołądka doprowadzając do uczucia dyskomfortu a nawet bólu.
W leczeniu dyspepsji czynnościowej zastosowanie mają również leki prokinetyczne. Zaleca się ich wprowadzenie w przypadku zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego. Składniki w nich zawarte wpływają na przyspieszanie opróżniania żołądka i regulację czynności jelit.
Jakość życia
Dyspepsja, szczególnie o charakterze czynnościowym nie jest ani chorobą śmiertelną ani o wysokim ryzyku powikłań. Niestety jest schorzeniem dość uciążliwym i przede wszystkim przewlekłym. Jeżeli nie jest znana przyczyna to i nie wiadomo jakie dokładnie leczenie zastosować. Leki farmakologiczne co prawda zmniejszają dolegliwości, ale nie zawsze są w stanie całkowicie wyeliminować objawy.
Niektóre badania naukowe pokazują, że pacjenci cierpiący na dyspepsję czynnościową mają obniżoną jakość życia. Jest to przede wszystkim związane z dolegliwościami bólowymi, uczuciem dyskomfortu w nadbrzuszu oraz strachem przed jedzeniem, szczególnie w przypadku występowania dolegliwości poposiłkowych.
Zalecenia żywieniowe
Dietoterapia ma na celu zmniejszenie odczuwanych dolegliwości i przyspieszenie powrotu do zdrowia. W momencie w którym mamy do czynienia z dyspepsją organiczną, zalecenia żywieniowe będą się odnosić do tej konkretnej choroby, która ją wywołuje.
W przypadku choroby wrzodowej zastosowanie będzie miała dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie kwasu solnego. A więc takie przygotowanie posiłków aby nie drażniły one błony śluzowej żołądka, zarówno mechanicznie jak i termicznie (temperatura posiłków powinna być zbliżona do pokojowej, ani nie za ciepła ani nie zbyt zimna).
W przypadku choroby refluksowej charakteryzującej się cofaniem treści pokarmowej do przełyku, oprócz modyfikacji diety konieczna będzie również zmiana stylu życia. Obejmująca m.in.: odpoczynek po jedzeniu – ale nie w pozycji leżącej, uniesienie oparcia łóżka, unikanie noszenia obcisłych ubrań oraz dźwigania ciężkich przedmiotów.
Jeżeli nie jest zanana przyczyna dyspepsji, a zatem mamy do czynienia z dyspepsją czynnościową, dietoterapia opierać się będzie tylko na zmniejszaniu dolegliwości. W takim przypadku podstawą jest obserwowanie własnego organizmu. Najlepiej aby chory założył dzienniczek i notował wszystkie spożyte posiłki oraz ewentualne objawy, które po nich wystąpiły. Tym sposobem będzie można dowiedzieć się jakie produkty powodują nasilenie dolegliwości i wyeliminować je z jadłospisu.
Badania pokazują, że zaostrzenie objawów następuje po spożyciu następujących posiłków: produktów typu Fast food, octu, alkoholu, arbuza, ostrych przypraw, kiełbas, napojów bezalkoholowych oraz herbaty.
Produktami o właściwościach łagodzących były natomiast m.in.: jabłka, ryż, chleb, jogurt, miód.
Jaką dietę zastosować w dyspepsji czynnościowej?
Dietą, najbezpieczniejszą dla pacjentów z dyspepsją czynnościową będzie dieta lekkostrawna. Jest to najczęściej zalecana dieta w schorzeniach przewodu pokarmowego. Ma na celu oszczędzanie układu pokarmowego i zmniejszanie niepożądanych objawów z jego strony. Jej zalecenia polegają głównie na zmniejszeniu ilości błonnika pokarmowego oraz eliminacji produktów drażniących przewód pokarmowy. Możemy to osiągnąć rezygnując z: warzyw kapustnych, nasion roślin strączkowych, ciemnego pieczywa, brązowego ryżu, grubych kasz i makaronów, używek, tłustych mięs i produktów mlecznych, orzechów, produktów wędzonych, otrębów, ostrych przypraw, produktów konserwowych i marynowanych.
Technikami kulinarnymi z których warto zrezygnować jest: smażenie, grillowanie, duszenie na oleju, tradycyjne pieczenie (bez folii, pergaminu). Zamiast tego możemy przygotowywać posiłki korzystając z gotowania w wodzie/ na parze, pieczenia w folii, duszenia (podgotowywania) potraw na wodzie.
Osoby cierpiące na dyspepsję czynnościową powinny wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe, a mianowicie:
- Jeść często a mało – 4-5 posiłków dziennie ale małych objętościowo, co pozwoli zmniejszyć uczucie pełności w nadbrzuszu.
- Dbać o regularność posiłków, najlepiej aby były one zawsze o tej samej porze, nasz przewód pokarmowy „przyzwyczai” się do godzin posiłków i będzie lepiej sobie radził z ich trawieniem
- Jeść w spokojniej atmosferze, bez pośpiechu i nerwów
- Najlepiej odpocząć chwilę po jedzeniu, dać sobie czas na trawienie
Podsumowanie
- Dyspepsję charakteryzują dolegliwości górnego odcinka przewodu pokarmowego o znanej lub nieznanej etiologii.
- W celu diagnostyki schorzenia wykorzystuje się badanie endoskopowe. Leczenie uzależnione jest od przyczyny choroby. W przypadku dyspepsji czynnościowej terapia farmakologiczna ma na celu przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości i usprawnienie pracy przewodu pokarmowego.
- Dietoterapia będzie uzależniona od przyczyny zaistniałych dolegliwości. Powinna być oparta na obserwacji własnego organizmu przez chorego i eliminacji z diety produktów nasilających dolegliwości.
Bibliografia
- Akhondi-Meybodi M., Ali Aghaei M., Hashemian Z.„The Role of Diet in the Management of Non-Ulcer Dyspepsia”, Middle East Journal of Digestive Diseases, 2015, 7, 1, 19-24.
- Bartnik W. „Dyspepsja — co nowego na Kongresie Digestive Disease Week w Chicago w 2011 roku?”, Gastroenterologia Kliniczna, 2011, 3, 3, 99–105.
- Bartnik W.„Kliniczne aspekty zakażenia Helicobacter pylori”, POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008, 118, 7-8, 1-5.
- Kumar A., Patel J., Sawant P. „Epidemiology of Functional Dyspepsia”, SUPPLEMENT TO JAPI, 2012, 60, 9-12.
- Piątek – Guziewicz A., Przybylska- Feluś M. et AT.„Zmiany endoskopowe i histopatologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego u chorych z dyspepsją organiczną i czynnościową”, Przegląd Lekarski, 2014, 71, 4, 2004-2009.
