Według danych z 2002 roku, hipercholesterolemię stwierdzono aż u 57% dorosłych Polaków (NATPOL 2002). Wysokie stężenie cholesterolu we krwi występuje u coraz młodszych osób i związane jest z nieprawidłowym stylem życia.
Leczenie hipercholesterolemii polega nie tylko na wdrożeniu odpowiedniej farmakoterapii, ale i stosowaniu odpowiedniej diety. Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych, tzw. dieta cholesterolowa, to sposób żywienia, którego celem jest obniżenie stężenia cholesterolu we krwi.
Hipercholesterolemia, czyli co?
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Forum Profilaktyki, hipercholesterolemia to stan, który cechuje się podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego powyżej >/ 190 mg/dl i/lub stężeniem cholesterolu LDL >/ 115 mg/dl. Hipercholesterolemia może mieć charakter pierwotny i wtórny. Za powstanie hipercholesterolemii pierwotnej odpowiadają: niewlaściwa dieta, mała aktywność fizyczna, palenie tytoniu oraz mutacje genetyczne.
Główne przyczyny hipercholesterolemii wtórnej choroby i stosowana farmakoterapia. Wśród chorób, które mogą prowadzić do podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi są niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy i choroby wątroby, zespół Cushinga. Natomiast leki zaburzające gospodarkę lipidową to kortykosterydy, progestageny, tiazydy i niektóre beta-blokery.
Leczenie wysokiego stężenia cholesterolu we krwi
Leczenie hipercholesterolemii ma zwykle charakter dwutorowy i prowadzone jest w oparciu o farmakoterapię i zmianę stylu życia, w tym sposobu żywienia. Należy zaznaczyć, że niefarmakologiczna droga leczenia hipercholesterolemii polegająca na zmianie sposobu żywienia, zmniejszeniu masy ciała i zaprzestaniu palenia tytoniu jest równie ważna jak terapia farmakologiczna.
Czynniki żywieniowe istotnie wpływają na stężenie cholesterolu we krwi. W większości przypadków to właśnie jedzenie prowadzi do zaburzeń gospodarki lipidowej i związanych z nimi powikłań. Nie ma więc nic dziwnego w tym, że zmiana sposobu żywienia może korzystnie wpłynąć na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi.
Jak obniżyć stężenie cholesterolu we krwi dietą?
Wytyczne NCEP ATP III (National Cholesterol Education Program – Adult Treatment Panel III)
Ogranicz spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych
Nasycone kwasy tłuszczowe to składniki pożywienia, które odgrywają negatywną rolę w powstawaniu zaburzeń gospodarki lipidowej. Pokarmowymi źródłami nasyconych kwasów tłuszczowych są tłuste produkty mleczne (śmietana, masło), tłuste produkty mięsne, tłuszcze zwierzęce (za wyjątkiem rybich), olej palmowy i modny dziś olej kokosowy. Aby obniżyć wysokie stężenie cholesterolu we krwi (lub zapobiec jego powstaniu) konieczne jest wyeliminowanie z diety produktów takich jak: tłuste wędliny i mięso (zwłaszcza wieprzowina), drób ze skórą, mleko o wysokiej zawartości tłuszczu (tj. powyżej 2%) i jego przetwory, sery żółte, topione i pleśniowe a także tłusty twaróg.
Zastąpienie pełnotłustych produktów mlecznych produktami o mniejszej zawartości tychże związków, powoduje, że dostarczamy wraz z dietą znacznie niższe ilości nasyconych kwasów tłuszczowych. Przykładowo, spożywając 500 ml mleka o zawartości tłuszczu 3,2% dostarczamy aż 8g nasyconych kwasów tłuszczowych, a przy spożyciu tej samej ilości mleka 0,5% – zaledwie 1,6 g. Podobnie jest z mięsem – 100 g chudej wołowiny zawiera 1 g nasyconych kwasów tłuszczowych, natomiast 100g wołowiny średnio- tłustej już 8 g. Drobna modyfikacja jadłospisu, jaką jest zamiana produktów wysokotłuszczowych na produkty niskotłuszczowe sprzyja obniżeniu stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL w surowicy krwi. Wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych charakteryzują się także tłuszcze zwierzęce takie jak masło, smalec, masmiksy.
Źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza u osób starszych, są jaja – zaleca się ograniczenie ilości spożywanych jaj do maksymalnie 2-3 jaj w ciągu tygodnia, także ze względu na zawarty w nich cholesterol. Nasycone kwasy tłuszczowe występują także w sklepowych wyrobach cukierniczych, słodyczach i słonych przekąskach typu chipsy. Spożywana ilość, nie tylko ze względu na wspomniane wyżej tłuszcze powinna zostać poważnie ograniczona. Nie zapomnij o zamianie masła na miękką margarynę i tłuszczów zwierzęcych na oleje roślinne (rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek) – w ten sposób także ograniczysz podaż ,,złych” tłuszczów w diecie.
Ogranicz do minimum produkty zawierające tzw. izomery trans
O złych właściwościach izomerów trans wiedzą wszyscy. Znane są głównie jako czynniki, które przyczyniają się do powstawania nowotworów. Jak pokazują badania, izomery trans to także główni winowajcy wysokiego stężenia cholesterolu we krwi. Związki te najsilniej, w porównaniu do innych frakcji lipidowych, podnoszą stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi natomiast obniżają frakcję HDL, czyli tak zwany ,,dobry” cholesterol Izomery trans występują w żywności w sposób naturalny w tłuszczu mlecznym i jako produkt uboczny w wytwarzaniu żywności.
Wysoka zawartość izomerów trans znajduje się w wyrobach cukierniczych, czekoladzie, słodyczach, wszelkiego rodzaju chipsach, krakersach i oczywiście w produktach typu fast-food. Jeśli chcesz uniknąć, albo przynajmniej ograniczyć podaż izomerów trans, zrezygnuj bądź znajdź zdrowe zamienniki wymienionych wyżej przekąsek. Nie zapomnij o zupach i sosach instant – w nich także znajdziesz wysoką zawartość ,,transów”!
Zwiększ spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych
Eliminacja tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego wymaga wprowadzania na to miejsce produktu zastępczego, bogatego w białko. Tłuste produkty mięsne warto zastąpić rybami. Zastąpienie 100 g karkówki wieprzowej tą samą ilością ryby, np. dorsza, zmniejsza podaż nasyconych kwasów tłuszczowych do organizmu aż o 7.5 g. U osób z hipercholesterolemią zaleca się spożywanie ryb conajmniej dwa razy w tygodniu. Sięgnij więc po dorsza, łososia, halibuta czy pstrąga. Pamiętaj jednak o prawidłowej obróbce kulinarnej- zrezygnuj z panierki i smażeni na rzecz pieczenia bądź duszenia bez obsmażania. Nienasycone kwasy tłuszczowe występują także w olejach roślinnych (np. oliwa z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy), awokado czy migdałach.
Ogranicz spożycie cholesterolu poniżej 200 mg na dobę
Cholesterol – główny winowajca całego zamieszania. U pacjentów z wysokim stężeniem cholesterolu niewątpliwie konieczne jest ograniczenie podaży tego związku. Ilość cholesterolu egzogennego (pochodzącego z produktów spożywczych) spożywanego w ciągu dnia nie powinna być wyższa niż 200 mg na dobę. Cholesterol występuje wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Do żywności zawierającej dużą ilość cholesterolu należą: jaja, masło, smalec, mlemiksy, śmietana i podroby. Wysoką zawartością cholesterolu będą cechowały się wszystkie produkty na bazie wyżej wymienionych produktów. Pamiętaj o tym, komponując swoją dietę.
Zadbaj o odpowiednią podaż błonnika rozpuszczalnego w diecie
Spożywanie produktów zwierających błonnik pokarmowy pomaga usprawnić pracę przewodu pokarmowego. Jak pokazują badania, błonnik pokarmowy wywiera także wpływ na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi. Poprawa profilu lipidowego, polegająca na obniżeniu stężenia tzw. ,,złego” cholesterolu LDL-C wynika z działania frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, do której zalicza się gumy, ligniny, śluzy. Zalecana podaż błonnika rozpuszczalnego u pacjentów z hipercholesterolemią kształtuje się na poziomie 15- 20 mg na dobę. Rozpuszczalny błonnik pokarmowy występuje w produktach takich jak płatki jęczmienne i owsiane, otręby owsiane, kasza jęczmienna, nasiona roślin strączkowych, owoce cytrusowe, jabłka, warzywa czy nasiona lnu. Obie frakcje błonnika pokarmowego będą sprzyjały redukcji masy ciała, a to korzystnie wpłynie na regulację stężenia lipidów we krwi.
Opcja terapeutyczna – zastosuj sterole i stanole roślinne
Jako opcję terapeutyczną w leczeniu żywieniowym hipercholesterolemii stosuje się fitosterole, do których należą sterole i stanole roślinne. Związki te występują wyłącznie w produktach roślinnych. Największe ilości steroli roślinnych znajdują się w olejach (sojowy, sezamowy, oliwa z oliwek), orzechach i nasionach roślin strączkowych. Ponadto, na rynku produktów spożywczych występują produkty wzbogacane w fitosterole, jak np. margaryny z dodatkiem stanoli. Skuteczność steroli i stanoli w obniżaniu stężenia cholesterolu we krwi jest podobna, jednak efekt wywierany przez podaż określonej dawki stanoli lub steroli jest dłuższy w przypadku podawania stanoli. Badania pokazują, że fitosterole obniżają stężenie cholesterolu całkowitego o 7-10% a frakcji LDL cholesterolu – 10-15%. Aby obniżyć stężenie cholesterolu we krwi zaleca się spożywanie ok. 2- 3 g fitosteroli dziennie.
Podsumowanie
W postępowaniu dietetycznym u pacjentów z hipercholesterolemią, oprócz wyżej wymienionych zaleceń, konieczne jest przestrzeganie wszystkich zasad prawidłowego żywienia. Pamiętaj więc, aby w Twoim codziennym menu gościła duża ilość warzyw i owoców, pełnoziarniste pieczywo, grube kasze (np. pęczak czy gryczana) i odpowiednia podaż wody. Nie zapomnij też o stosowaniu odpowiedniej obróbki kulinarnej – gotuj w wodzie, na parze, piecz w folii, duś bez obsmażania i unikaj smażenia, zwłaszcza na głębokim tłuszczu. Pamiętaj też o regularnej aktywności fizycznej.Zdrowy styl życia, w tym prawidłowy sposób żywienia spowoduje obniżenie stężenia cholesterolu we krwi i dłużej cieszyć się zdrowiem!
Bibliografia
1. Włodarek D.: Stanole – znaczenie w leczeniu hipercholesterolemii. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005, tom 1, nr 2, s. 31–34.
2. Kopeć A. i wsp.:Charakterystyka i prozdrowotne właściwości steroli roślinnych. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 3 (76), 5 – 14.
3. Gawęcki J.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu.
4. Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K.: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw.
Comments are closed.