Nadwrażliwość pokarmowa czyli nietoksyczna, nieprawidłowa odpowiedz organizmu na produkty spożywcze może dotyczyć aż 20% populacji. Dzielimy ją na immunologiczną czyli alergię pokarmową oraz nieimmunologiczną nazywaną nietolerancją pokarmową. Objawy nadwrażliwości pokarmowej są mało charakterystyczne i najczęściej dotyczą układu pokarmowego. Zaliczamy do nich m.in.: nudności, wymioty, biegunkę, kolkę, wzdęcia.
Nietolerancja pokarmowa to nieimmunologiczna nadwrażliwość na pokarm, której nie obserwuje się u osób zdrowych. Jak sama nazwa wskazuje – nieimmunologiczna, a więc w przeciwieństwie do alergii w jej powstanie nie jest zaangażowany układ odpornościowy.
Wyróżniamy trzy rodzaje nietolerancji pokarmowych:
1. Nietolerancję enzymatyczną
spowodowaną niewystarczającą ilością enzymów pokarmowych zdolnych do rozkładania węglowodanów. Przyczynami tego typu nietolerancji mogą być zaburzenia genetyczne lub schorzenia układu pokarmowego.
Najczęstsze nietolerancje enzymatyczne:
Nietolerancja laktozy
Spowodowana jest niewystarczającą ilością enzymu laktazy rozkładającego dwucukier laktozę znajdujący się w mleku i produktach mlecznych. Przyczyną tego zaburzenia może być:
– alaktacja – defekt w produkcji enzymu laktazy, wywołany mutacją genetyczną. Brak tego enzymu doprowadza do konieczności całkowitej eliminacji laktozy z diety.
– hipolaktazja typu dorosłych – polega na zmniejszaniu się wraz z wiekiem produkcji enzymy rozkładającego laktozę.
– wtórny niedobór laktozy – wywołany przebiegiem chorób przewodu pokarmowego, które doprowadziły do uszkodzenia kosmków jelitowych (np. celiakii, nieswoistych stanów zapalnych jelit)
Niedostateczna ilość laktazy prowadzi do konieczności przejścia na dietę bezlaktozową. Długość trwania i wprowadzone restrykcje w diecie uzależnione są od przyczyny zaburzenia. Unikając spożycia produktów mlecznych pamiętajmy o konsekwencjach jakie może to za sobą nieść – najważniejszą jest zmniejszona podaż wapnia w diecie. Możemy temu zapobiec wprowadzając do diety roślinne produkty bogate w ten składnik oraz mleczne produkty bezlaktozowe. Możemy również skorzystać z tabletek zawierających enzym laktazę (przyjmując je razem z produktami mlecznymi). Jeżeli nie jesteśmy w stanie pokryć zapotrzebowania na wapń, warto rozważyć suplementację.
Nietolerancja galaktozy
Jest to choroba genetyczna, spowodowana mutacją – autosomalna recesywna, związana z niewystarczającą ilością enzymów rozkładających galaktozę. Niedobory dotyczą jednego z trzech enzymów: galaktokinazy (GALK), urydylotransferaza galaktozo – 1- fosforanowa (GALT), UDP – galaktozo – 4 –epimerazy (GALE). W efekcie końcowym dochodzi do kumulowania się galaktozo -1- fosforanu oraz galaktotitolu w organizmie i uszkodzenia narządów wewnętrznych, głównie: wątroby (żółtaczka, hipoglikemia, skaza krwotoczna, hipoalbuminemia), nerek, oczu (zaćma) i mózgu (obrzęk mózgu).
Konieczne jest zastosowanie właściwej dietoterapii, uzależnionej od stopnia podwyższonego stężenia galaktozo – 1 – fosforanu.
Przy wartościach:
– 0,5 – 2 mg/dl wskazane jest ograniczenie podaży laktozy
– powyżej 2 mg/dl – wprowadzenie diety bezlaktozowej
Całkowita eliminacja galaktozy jest praktycznie niemożliwa, ponieważ cukier ten występuje praktycznie wszędzie (najwięcej znajdziemy go w produktach mlecznych). Z tego powodu w najbardziej rygorystycznych przypadkach zaleca się maksymalnie spożycie galaktozy do 125mg w diecie.
Produkty zalecane i przeciwwskazane w galaktozemii:
- Produkty zwierzęce
Zalecane: ryby, mięso (wieprzowina, drób, wołowina, królik), jaja
Przeciwwskazane: podroby, produkty garmażeryjne, parówki, pasztety, kategorycznie mleko i wszystkie produkty mleczne
- Produkty zbożowe
Zalecane: kasze, ryż, makaron, pieczywo (bezmleczne!), mąki
- Owoce
Zalecane: śliwki zielone, jabłka, gruszki, orzeszki ziemne, pistacje
W ograniczonej ilości: morele, pomarańcze, winogrona (zielone), awokado
Przeciwwskazane: śliwka daktylowa, papaja, arbuz, figi
- Warzywa
Zalecane: szpinak, kapusta włoska, cukinia, rzodkiewki, seler, szparagi, karczochy
Przeciwwskazane: pomidory, nasiona roślin strączkowych, dynia
- Tłuszcze
Zalecane: oleje roślinne, margaryny (bez mleka), smalec
- Słodycze
Dozwolone: cukier, miód, dropsy, lizaki, cukierki (bezlaktozy), kakao
Nietolerancja fruktozy
Wyróżniamy:
– Niealergiczną nadwrażliwość na fruktozę
Nietolerancja ta jest efektem zaburzonego wchłaniania fruktozy w jelicie cienkim. Czasami towarzyszą jej inne nietolerancje i nierzadko jest powiązana z czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego. Zaleca się ograniczenie podaży fruktozy z dietą w zależności od stopnia tolerancji chorego.
Znaczne ilości fruktozy zawierają:
- Soki owocowe
- Arbuz, melon, papaja
- Owoce w puszkach
- Miód
- Słodkie napoje (z dodatkiem fruktozy )
- Suszone owoce – rodzynki, figi, śliwki, daktyle, jabłka
Lepiej tolerowane będą owoce w których przeważa glukoza, należą do nich:
* morele, nektarynki, truskawki, jagody, brzoskwinie, dojrzałe banany, śliwki, maliny, grejpfrut, cytryny, mandarynki, ananas, kiwi, żurawina, limonka, rabarbar
Fruktoza może również występować w postaci polisacharydów – fruktanów, które w dużej ilości możemy znaleźć w produktach tj.:
*pszenica, szparagi, jęczmień, warzywa cebulowe (por, czosnek, cebula)
Produkty te również powinny zostać zdecydowanie ograniczone w diecie.
– Fruktozemię (wrodzona niealergiczna nadwrażliwość na fruktozę)
To choroba o podłożu genetycznym, polegająca na zaburzonym metabolizowaniu fruktozy spowodowanym brakiem aktywności enzymu fruktoaldolazy.
Objawami klinicznymi po spożyciu produktów zawierających fruktozę są : bóle brzucha, wymioty, biegunka, hipoglikemia, żółtaczka.
Choroba wymaga więc eliminacji tego cukru prostego z diety. Pamiętać jednak należy, że każdy chory ma inną tolerancję na fruktozę a od tego uzależniona będzie modyfikacja diety.
2. Nietolerancje farmakologiczne
Spowodowane są spożyciem określonych związków chemicznych wywołujących objawy farmakologicznie np. amin biogennych, alkaloidów. Reakcja organizmu uzależniona jest od wielu czynników: świeżości produktów, zawartości związków w produkcie, tolerancji osobniczej, przemiany materii.
Przykładami amin biogennych wywołujących nietolerancje farmakologiczne są:
- histamina
- fenyletyloamina
- serotonina
- tyramina
- tryptamina
3. Nietolerancje idiopatyczne
To nieprawidłowe reakcje spowodowane spożyciem określonych dodatków do żywności np. barwników, konserwantów. W takim przypadku zaleca się całkowite wyeliminowanie takich substancji z diety. W tym celu konieczne jest dokładne czytanie etykiet produktów spożywczych.
Podsumowanie
Powyżej opisana została tylko część bardzo licznie występujących nietolerancji pokarmowych. Pokazuje to jak wiele jest możliwości powstania nadwrażliwości pokarmowej typu nieimmunologicznego. Jest to przyczyną problemów z rozpoznaniem a później eliminacją szkodliwego składnika z diety. W przypadku nietolerancji pokarmowej dietoterapia jest najczęściej jedyną formą leczenia, często niezbędną i stosowaną przez całe życie. Modyfikacje diety uzależnione są od stopnia nietolerancji chorego, a więc dla każdego dobierane będą indywidualnie.
Bonus. Prezentacja: żywienie w nietolerancjach pokarmowych
Bibliografia:
- Cielecka E. K., Dereń K., Grzegorczyk A. „Nadwrażliwość pokarmowa”, Alergia Astma Immunologia, 2010, 15, 3, 118-124.
- Czerwionka−Szaflarska M., Zielińska−Dudab H., „Alergia a nietolerancja pokarmowa u dzieci” , Family Medicine & Primary Care Review, 2009, 11, 3, 577–584.
- Gajewska J., Ambroszkiewicz J., Chełchowska M., Laskowska-Klita T.„Wpływ stosowania diet eliminacyjnych na metabolizm kostny u dzieci i młodzieży z fenyloketonurią, galaktozemią, celiakią”, Developmental Period Medicine, 2012, 16, 1, 61-69.
- Krzysztof Marek K., Kamińska B., Plata-Nazar K., Grabska-Nadolska M. „Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2010, 4, 2, 117–121.
- Krzywińska – Zeb E., Galaktozemia – ciężki wrodzony błąd w metabolizmie cukrów, Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, 2012.
- Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego PUM
- Michalczuk M., Adam J. Sybilski A. „Nietolerancje pokarmowe” ,Pediatr Med Rodz, 2010, 6, 3, 189-193.
- Rychlik U., Marszałek A., Rojewski P., Rychlik M., „Nadwrażliwość pokarmowa”, Diagn Lab 2015, 51, 2, 169-174.
- Szablewski L., Skopińska A.„Zaburzenia metabolizmu węglowodanów powodowane mutacjami i rola diety jako terapii. I. Galaktozemia”, Medycyna Rodzinna, 2004, 4, 106-112.
