Okres wczesnego dzieciństwa cechuje się dość wysoką częstotliwością występowania biegunek. Przyczyn tego zjawiska może być wiele. Ze względu na wysokie ryzyko odwodnienia szczególnie u niemowląt ważne jest prawidłowe postępowanie żywieniowe. Biegunki u dzieci ze względu na czas trwania dzielimy na ostre oraz przewlekłe. Jak zatem powinna wyglądać dieta przy biegunce u dzieci i niemowląt?
Ostra biegunka u dzieci
Definiowana jest jako zwiększona częstość oddawania stolców przez niemowlęta karmiona mlekiem modyfikowanym. Przez zwiększoną ilość rozumie się oddanie powyżej 3 stolców w ciągu doby lub mniejszą ilość ale z domieszką ropy, śluzu lub krwi. Stan ten jest szczególnie niebezpieczny u niemowląt, ponieważ szybko może doprowadzić do odwodnienia dziecka a nawet jego zgonu.
Przyczyny ostrej biegunki u dzieci:
- Zakażenia bakteryjne – najczęściej przebiegają z gorączką i krwistą biegunką.
W ich powstaniu bierze udział m.in. : Shigella, Salmonella, Staphylococcus aureus, Cloctriduim difficile.
Wyróżnić możemy dwa mechanizmy powstania zakażeń bakteryjnych:
– biegunka sekrecyjna – jest skutkiem nie tyle pojawienia się samych bakterii w przewodzie pokarmowym co wydzielanymi przez nie toksynami. Enterotoksyny doprowadzają do magazynowania elektrolitów i wody w jelitach i w konsekwencji do powstania biegunki.
– biegunka osmotyczna – spowodowana jest uszkodzeniem błony śluzowej jelit przez kolonie bakterii.
- Zakażenia wirusowe
Najczęściej ich przebieg jest mniej niebezpieczny. Może wystąpić lekka gorączka i rzadkie, częste stolce. Dochodzi do nich na skutek niszczenia przez wirusy komórek jelitowych – enterocytów, doprowadza to do zmniejszonej produkcji enzymów trawiennych i wywołuje biegunkę.
Postępowanie w przypadku biegunki ostrej uzależnione jest od stopnia nasilenia objawów. Aby dowiedzieć się jak powinniśmy zareagować należy obserwować dziecko. Zwracajmy więc uwagę na ilość oddanych stolców, ich konsystencję, aktywność dziecka i jego wygląd. W przypadku silnego odwodnienia dzieci są mało aktywne, oddają niewielką ilość moczu, a ich skóra wygląda na wysuszoną i zapadniętą. Takie dzieci zwykle mają wysoką gorączkę i zimne kończyny. W przypadku wystąpienia wymienionych objawów powinniśmy natychmiast udać się do szpitala, ponieważ życie dziecka jest zagrożone.
Jeżeli objawy nie są tak nasilone i stopniowo ustępują możemy dziecko leczyć w domu.
Dieta przy biegunce – zalecenia żywieniowe
Płyny:
Najważniejsze jest dbanie o prawidłową podaż płynów. Pozwoli to zdecydowanie zmniejszyć ryzyko odwodnienia. W przypadku niemowląt i małych dzieci najlepiej będzie zastosować doustne preparaty nawadniające, w skrócie DPN. Preparaty te mają odpowiednio dobrane składniki, dzięki czemu zapobiegają odwodnieniu, zawierają: sód, potas, glukozę oraz cytryniany lub HCO3. Przykładowe preparaty: ESPGHAN ORS, WHO ORS, Saltoral, Gastrolit. Zapotrzebowanie na płyny uzależnione jest od wieku i masy ciała dziecka – w ostrej fazie biegunki, przez 4h powinno się podawać ok. 50 – 100 ml/kgmc oraz dodatkowe 5-10ml po każdorazowo oddanym stolcu lub wymiotach (faza rehydratacji). Później stosuje się leczenie podtrzymujące, polegające na dalszym podawaniu DPN ale w mniejszej ilości, równej potrzebom dziecka sprzed biegunki. W przypadku ponownego wystąpienia biegunek lub wymiotów dodatkowe 5-10ml po każdym incydencie.
Możemy również własnoręcznie przygotować płyn nawadniający. Składniki takiego napoju:
- woda przegotowana – 200ml
- sól – 0,9 g
- cukier – 4g
Produkty spożywcze
Po około 4 godzinach od wystąpienia biegunki i stosowania DPN zaleca się rozpoczęcie wprowadzania pokarmów stałych. Proces nawadniania powinien być nadal prowadzony w ilości około 100ml/kg mc dziecka.
Niemowlęta karmione piersią, powinny nadal być karmione przez matkę w czasie trwania biegunki, oraz podczas nawadniania. Natomiast w przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym zaleca się po okresie nawadniania podanie: mieszanek lub mleka modyfikowanego i delikatnych zup (ale unikajmy produktów będących źródłem glutenu).
Dzieciom starszym, które ukończyły 1 rok życia zaleca się stosowanie diety łatwostrawnej, z posiłkami podawanymi często w niewielkich porcjach. Warto podawać dziecku: chude mięso, jogurt, starte jabłko, kleiki ryżowe, banan, ser biały, jaja, kisiele, kaszki kukurydziane.
Pamiętajmy również, że dieta przy biegunce powinna być wysokokaloryczna, ze względu na duże wydatki energetyczne związane z przebiegiem tego schorzenia.
Biegunka przewlekła u dzieci
Jak sama nazwa wskazuje biegunka przewlekła to proces długotrwały, wynoszący powyżej 10-14 dni. W wyniku jej przebiegu pojawiają się luźne stolce, często oddawane, lub niewielka zmiana w ilości wypróżnień ale pojawienie się domieszki śluzu, ropy lub krwi.
Nie zawsze przyczyna występowania biegunki jest znana a proces leczenia skuteczny.
Wśród czynników mogących powodować wystąpienie biegunki przewlekłej wymienia się:
- nietolerancje pokarmowe
- alergie pokarmowe
- wady przewodu pokarmowego
- zakażenia bakteryjne
- zakażenia wirusowe
- pasożyty
Trzy pierwsze czynniki są charakterystyczne dla biegunek pierwotnych, natomiast trzy ostatnie dla biegunek wtórnych, czyli związanych z uszkodzeniem błony śluzowej jelita.
Przyczyną biegunek przewlekłych u niemowląt i małych dzieci może być również stosowana antybiotykoterapia, aby temu zapobiec warto wprowadzić terapię probiotykami. Na chwilę obecną potwierdzoną skuteczność wykazują następujące szczepy: Streptococcus thermophilus (mleko modyfikowane), Lactobacillus rhamnosus, Biffidobacterium (mleko modyfikowane), Saccharmyces boulardii.
Czasami u niemowląt pojawia się również tak zwana biegunka nieswoista. Jej przyczyną może być zaburzona funkcja motoryczna jelit, nadmierna podaż płynów lub dieta wysokowęglowodanowa. Warto w tym czasie zrezygnować z części produktów, przede wszystkim bogatych w węglowodany – do czasu unormowania się pracy jelit. Do takich produktów zaliczamy m.in.: soki, napoje dosładzane, słodycze, miód, substancje słodzące i dużą ilość owoców. Dieta przy biegunce powinna zawierać błonnik pokarmowy sprzyjający regulacji pracy jelit (możemy to zapewnić przez podaż warzyw w diecie) oraz posiadać cechy diety łatwostrawnej.
Właściwe określenie przyczyny biegunki pozwoli zastosować odpowiednie leczenie.W niektórych przypadkach może być konieczne wprowadzenie diet eliminacyjnych np. przy nietolerancjach i alergiach. Czasami może wystarczyć tymczasowe wprowadzenie mieszanek: bezlaktozowych, hipoalergicznych, bezsacharozowych lub bezglutenowych. A następnie stopniowe rozszerzanie diety.
Podsumowanie:
- Biegunek w okresie wczesnego dzieciństwa nie wolno ignorować. Szczególnie te o nagłym i intensywnym przebiegu mogą doprowadzić do powstania odwodnienia a nawet zagrażać życiu dziecka
- W zależności od przyczyny biegunki, stopnia jej nasilenia oraz wieku dziecka zastosowane powinny zostać inne modyfikacje żywieniowe.
Bibliografia:
- Ciborowska, Helena; Rudnicka, Anna. Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014, 530-540. ISBN 978-83-200-4867-4
- Czerwionka—Szaflarska M., Adamska I. „Ostra biegunka u dzieci— najnowsze wytyczne”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2009, 3, 6, 431–438.
- Czerwionka-Szaflarska M., Dobrzańska A. i wsp. „Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci”, Pediatria Polska, 2010, 85 , 6 ,604-608.
- Rybak A.„Wytyczne postępowania w ostrej biegunce u dzieci – nowości i zmiany”, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2008, 5, 275–284.
- Żywienie człowieka zdrowego i chorego t.2. Red. Grzymisławski, Marian; Gawęcki, Jan. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, 158-162. ISBN 978-83-01-16492-8
